Ülkeler yerel para birimleri ile ticaret yapıyor: Dünyada doların hegemonyası sonlanıyor

Dolar, son 10 yılda yüzde 30 değerlendi. Söz konusu değer artışı, dolar cinsinden borcu olan ülkelerin geri ödemesini zorlaştırıyor ve ülkelerin borcu artıyor.

ABD doları ve ABD’nin finansal sistem hakimiyeti, ABD yasalarının sınırötesi erişimini kolaylaştırıyor.

Ancak Rusya ve Çin, ABD’nin dolarının egemen olduğu küresel finansal sistemi silah olarak kullandığını söyleyerek, Washington’un ekonomi alanında yürüttüğü tekelci yaklaşıma karşı çıkıyor.

Bu nedenle Moskova ve Pekin yönetimleri, ticarette yerel para birimini kullanmaya ve doların etkisini azaltmaya çalışıyor.

Geçtiğimiz ay Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile Moskova’da görüşen Vladimir Putin, uluslararası ticarette Afrika, Asya ve Güney Amerika ülkelerine “Çin Yuanı” kullanması yönünde çağrıda bulundu.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise Çin ile Rusya’nın asli siyasi hedeflerinden biri olan dolar hegemonyasını ortadan kaldırılması gerektiğini söyledi.

Macron, Çin dönüşü yaptığı açıklamada; “Avrupa, ABD dolarının ülke dışı hakimiyetine bağımlılığını azaltmalıdır” ifadelerini kullandı.

VLADİMİR PUTİN’DEN RUBLE HAMLESİ

Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle Moskova’ya mali kısıtlamalar uygulanmıştı. Rusya, küresel finans sisteminden izole edilmişti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de ABD ve Avrupa Birliği'ne mal tedarikinde ödemeyi dolar veya avro ile almanın artık anlamsız olduğunu söylemişti.

Putin, Rusya’nın ihracatta ödemeleri dolar ve avro ile almasının anlamsız olduğuna işaret ederek, "ABD ve AB’ye mallarımızı tedarik ederken ödemeleri dolar, avro ve bazı para birimleri üzerinden almanın artık bizim için hiçbir anlam ifade etmediği açıktır. Dost olmayan ülkelere doğal gaz satışının ödemelerinde Rus rublesine geçmeyi planlıyoruz” ifadelerini kullanmıştı.

Vladimir Putin daha sonrasında da dost olmayan ülkelerden doğal gaz ödemelerini ruble ile alınmasına ilişkin kararnameyi imzalamıştı.

Kararla ilgili toplantıda konuşan Putin, "Rus doğal gazını satın alabilmeleri için Rus bankalarında ruble hesabı açmaları gerekiyor. Teslim edilen gazın ödemeleri bu hesaplardan yapılacak. Eğer bu tür ödemeler yapılmazsa, bunu alıcılar açısından bir temerrüt olarak kabul edeceğiz ve buna göre sonuçları olacak. Kimse bize bedava bir şey satmıyor ve biz de hayır işleri yapmayacağız. Dost olmayan ülkelerden gelen alıcıların yeni ödeme koşullarına uymaması halinde mevcut gaz tedariki sözleşmeleri durdurulacak" değerlendirmesinde bulunmuştu.

AA’nın aktardığına göre, Putin’in açıklamaları Rus para birimi üzerinde direkt etki gösterdi ve ruble, dolar ve avro karşısında güçlendi.

Putin aralık ayında ise imzaladığı yeni kararnameyle Batılı ülkelerin, Rusya doğal gazına yönelik borçlarını dolar veya avro gibi yabancı para birimleriyle ödemelerine izin verdi.

ÇİN’İN PARA BİRİMİ GÜÇLENİYOR

Yuan, ticaret anlaşmalarında en büyük üçüncü para birimi ve en büyük beşinci rezerv para birimi haline geldi.

Çin, doların dünya ticareti üzerindeki hakimiyetini kırmak amacıyla son yıllarda petrol ve gaz ticaretini yuan ile gerçekleştiriyor. 

Pekin, kendi para birimi olan yuan üzerinden ticaret yapmak adına ülkeler ile anlaşmalar yapıyor.

Geçtiğimiz şubat ayında Irak Merkez Bankası, Çin ile ticaretin ilk kez yuan üzerinden yapılmasına izin vereceğini açıkladı. Bangladeş Merkez Bankası da benzer bir duyuruyu Eylül 2022 tarihinde yaptı. 

Çin; Rusya, Hindistan, Pakistan, Özbekistan, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan’ın üyesi olduğu Şanghay İşbirliği Örgütü üyeleri de, geçtiğimiz yıl yerel para birimleriyle ticareti artırma konusunda anlaşmaya vardı.

Riyad'da 9 Aralık 2022 tarihinde düzenlenen Körfez İşbirliği Konseyi (KİK)-Çin Zirvesi'nde ise Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, "Körfez ülkelerinden yapılacak petrol ve gaz ticaretinde yuanın kullanılması için çalışacağını” söyledi.

Körfez ülkelerinin Pekin ile petrol ve gaz ticaretinin Şangay Borsası’nda ve Çin yuanı üzerinden yapması ABD dolarının küresel enerji piyasasındaki hakimiyetini azaltacak ek bir hamle olarak değerlendirildi.

Günde ortalama 7,5 milyon varil ile dünyanın en büyük petrol ihracatçısı konumundaki Riyad’ın petrolü dolar üzerinden fiyatlandırmayı bırakıp yuana dönmesi; Katar'ın da sıvılaştırılmış gazı için aynı adımı atması, doların uluslararası döviz piyasasındaki hegemonyasına yönelik bir darbe olarak nitelendirildi.

Geçtiğimiz ay ise Brezilya ve Çin karşılıklı ticaretlerinde Amerikan doları yerine kendi yerel para birimlerini kullanmak üzere anlaşma imzaladı.

Brezilya Ticaret ve Yatırım Teşvik Ajansından (ApexBrasil) yapılan açıklamada, ocak ayında varılan ön anlaşmanın ardından yerel para birimlerinin kullanılmasının karara bağlandığı bildirildi.

Açıklamada, yeni düzenlemenin kur dönüştürmeden kaynaklanan maliyetleri azaltmasının, ikili ticareti ve yatırımları teşvik etmesinin amaçlandığı belirtildi.

Brezilya ile tüm ikili ticareti artık dolar yerine yerel para birimleri üzerinden yapılması konusunda anlaşmaya varan Çin, mart ayında ise dolara yeni bir darbe vurdu.

Çin'in devlete ait enerji petrol şirketi CNOOC’nin uluslararası ticarette ilk kez yuan kullanarak Fransız Total Energies şirketi ile sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ticareti konusunda anlaşmaya vardığı bildirildi. 

Birleşik Arap Emirlikleri'nden (BAE) ithal edilen yaklaşık 65 bin ton LNG'nin TotalEnergies'e satıldığı açıklandı.

Türkiye ise 2018’te doların ülkelere karşı silah olarak kullanıldığını belirtmiş, dünyaya yerel para birimleri ile ticaret yapma çağrısında bulunmuştu. 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın çağrısının ardından da ilk somut adım atılmıştı. Tahran'daki zirvede bir araya gelen dönemin İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Vladimir Putin, yerel para birimleri ile ticaret konusunda el sıkışmıştı.

ABD yönetiminin doları bir silah olarak kullanması sonucunda Rusya ve Çin de alternatif bir finansal altyapının oluşması için çalışmalar yürütmeye başladı.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'dan oluşan BRICS ülkeleri grubunun ağustos ayında düzenlenecek zirvesinde, ortak para birimi konusunun ele alınacağını söylüyor.

Cumhuriyet Gazetesi yazarlarından Mehmet Ali Güller ise “Çok kutupluluk-dolarsızlaşma ilişkisi” başlıklı köşe yazısında sadece BRICS ülkelerinin değil, ASEAN ülkelerinin de kendi aralarındaki ticarette dolar dışı paralar kullanma eğiliminde olduğunu belirtiyor.

Banka iflaslarıyla gündeme gelen Washington’da finansal sistem alarm verirken, Çin ve Rusya’nın attığı adımlar doların hegemonyasını yıkıyor.

ABD’nin arka bahçesine giren Çin, Latin Amerika ülkeleriyle yuan üzerinden ticaret yapıyor.

Pekin, yuanı sınır ötesi ticaret anlaşmalarında ve yatırımlarında kullanarak güçlü para birimi haline getiriyor.

Rusya da Batılı devletlerin yaptırımlarına maruz kaldığı bu dönemde yuana daha fazla önem veriyor.