Cezayir ile Fransa arasındaki sömürge dönemi krizi büyüyor

132 yıl sömürge yönetimi altında kalan Cezayir’in bağımsızlık mücadelesi tam sekiz yıl sürdü. Fransa’nın tüm engellemelerine rağmen siyasi bağımsızlık kazanıldı ancak sömürgeciliğin farklı alanlardaki etkileri bağımsızlık sonrası dönemde devam etti.

Ülkedeki sömürgecilik tarihi Cezayir-Fransa ilişkilerinde bir gerginlik unsuru olmaya devam ediyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un, 2 Ekim 2021'de Le Monde gazetesinde yer alan Cezayir'e yönelik ifadeleri ve "sömürge dönemi öncesi bir Cezayir ulusunun varlığından şüphe duyduğuna" ilişkin açıklamaları, ikili ilişkileri kopma noktasına getirdi.

Cezayir yönetimi, Paris’teki Büyükelçisi Muhammed Anter Davud’u istişare amaçlı geri çağırdı ve Fransız askeri uçaklarına hava sahasını kapattı.

Ekim 2021’de "Mesleki Eğitim" ile "Gençlik ve Spor" bakanlıkları, resmi yazışma ve eğitimlerde Fransızca kullanımını sonlandırma kararı aldı.

Fransa ile Cezayir arasında “çalkantılı” geçen 2021 yılının ardından, 2022’de iki ülke arasında normalleşme adımları atıldı.

Ocak’ta Cezayir’in Paris Büyükelçisi Davud’un görevine geri dönmesi, Fransız basınında Paris ve Cezayir arasındaki gerginlikte "yatışma sinyali" şeklinde yorumlandı.

Daha sonrasında Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun'un daveti üzerine 25-27 Ağustos'ta Emmanuel Macron, Cezayir’i ziyaret etti. Ancak Macron, Cezayir'e yaptığı ziyaret kapsamında ülkenin Oran şehrinde bir grubun protestosuyla karşılaştı.

9-10 Ekim'de Fransa Başbakanı Elisabeth Borne'un 16 bakandan oluşan kalabalık bir heyetle Cezayir'de resmi temaslarda bulunması ise iki ülke ilişkilerinde farklı bir yol arayışının göstergesi olarak değerlendirildi.

Fransa ve Cezayir, ağustosta iki ülkeden ortak tarihçilerin yer alacağı sömürge dönemi arşivleri üzerinde çalışacak ortak bir komite kurulmasına karar verdi; bölgesel ve uluslararası konularda siyasi istişareyi içeren "Yenilenmiş Ortaklık için Cezayir Deklarasyonu"nu imzaladı.

Ekimde de iki ülke arasında farklı anlaşma metinleri imzalandı ve yıllardır askıda olan Cezayir-Fransa Yüksek Düzeyli Hükümetler Arası Komitenin 5. toplantısı düzenlendi.

“AF DİLEMEK ZORUNDA DEĞİLİM”

Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun, Ocak 2022’de Fransa’nın sömürge dönemiyle ilgili arşivleri açması, hukuki sürece fırsat vermesi, tazminat ödemesi ve özür dilemesi gerektiğini bu ülkenin yöneticilerine hatırlatmıştı.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Fransa’nın sömürgecilik nedeniyle Cezayir’den af dilemesi gerektiği yönündeki çağrılara, “Af dilemek zorunda değilim. Mevzu bu değil, bu ifade (af dilemek) tüm ilişkileri koparır" yanıtını verdi.

Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, "Af dileriz ve herkes kendi yoluna gider" şeklinde bir sonuca varmanın yapılacak en kötü şey olduğunu söyledi.

Tarih ve bellek çalışmalarının bir hesap bilançosu çıkarmak gibi olmadığını belirten Emmanuel Macron, aksine bu çalışmaların "yanlış anlaşılabilen ve üzerinde karar verilemeyen" konular olduğunu savundu.

"Bizi ayıran geçmiş aynı zamanda birbirine bağlar" diyen Macron, Cezayir ve Fransa’nın birbirlerini görmezden gelerek yollarına devam edemeyeceği değerlendirmesinde bulundu.

Ağustos 2022’de Cezayir'i ziyaret ettiğini hatırlatan Macron, Oran kentinde toplanan kalabalığı selamlamak istediği sırada "Yaşasın Cezayir" sloganları atılmasına ilişkin, "İnsanlar sıcak davranıyordu. 'Hoş geldiniz' diyordu. Sonrasında politik amaçlı birkaç kişi kalabalığın içine girdi, içlerinden bir ikisi hakaret etti” ifadelerini kullandı.

Macron, bölge halkının kendisinden memnun olduğunu ancak kötü niyetli aşırı sağcıların ziyareti manipüle ederek kötü yansıtmaya çalıştığını öne sürdü.

SÖMÜRGE DÖNEMİ ARŞİVLERİNİN TESLİMATI HIZLANDIRILACAK

Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, sömürge nedeniyle af dilemeyeceğini açıklamıştı. Ancak Fransa, Cezayir’e sömürge dönemi arşivlerinin teslimatının hızlandırma ve Cezayir Sahra Çölü’nde gerçekleştirdiği nükleer deneme atıklarını temizleme sözü verdi.

Cezayir Cumhurbaşkanı Tebbun, 29 Aralık’ta Le Figaro gazetesine verdiği demeçte, Fransa’ya, Cezayir’in Sahra Çölü’nde gerçekleştirdiği nükleer deneme atıklarını temizlemesi çağrısında bulunarak, Paris yönetiminin deneylerin gerçekleştirildiği bölgede zarar gören Cezayirlilerle ilgilenmesi gerektiğini dile getirmişti.

Cezayir Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, “Fransız tarafı, sömürge dönemi arşivlerini iade etme ve radyasyondan arındırılması gereken nükleer test sahalarını temizleme sürecini hızlandırma sözü verdi” denildi.

Cezayirli yetkililer, ülkelerinin sömürge dönemine (1830-1962) dayanan ve Osmanlı dönemine kadar uzanan arşivlerinin yüzde 98'inin Fransa'da olduğunu söylüyordu.

Fransız yetkililere göre, 1960 ile 1966 yılları arasında Fransız sömürge yetkilileri, bölge halkının ve çevrenin sağlığını hala tehdit etmeye devam eden, Cezayir çölünde yer üstünde dört ve yer altında 13 olmak üzere bir dizi nükleer deneme gerçekleştirdi.

CEZAYİR’DE FRANSIZ ETKİSİ AZALIYOR, ÇİN ETKİSİ ARTIYOR

Cezayir bağımsızlığını kazansa da tam anlamıyla bağımsız değil. Ülkedeki kültürel, ekonomik ve diğer alanlarda Fransız etkisi olduğu göze çarpıyor.

Cezayir’in üçte biri Fransızca konuşuyor. Ancak Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun, “Başta eğitim olmak üzere istisnasız her alanda, ülkemizin bağımsızlık sonrasında karşı karşıya kaldığı durumu unutmamalıyız” diyor. 

İslami eğilimli parti Barış Toplumu Hareketi Başkanı Abdurrezzak Mukri de "Cezayir'de savaş devam ediyor, bunun gibiler, onları her cephede yendiğimizi anlasınlar diye kültürel, ekonomik ve tüm alanlarda tam bağımsızlık sağlanana kadar da bitmeyecek" açıklamasını yapıyor.

Fransa’nın Cezayir üzerindeki etkisi azalıyor. Çin, Fransa’nın ekonomik olarak tekelinde tuttuğu Cezayir’in en büyük stratejik ticari ortağı oluyor.

Cezayir, Çin ile ilişkilerini geliştiriyor. Ayrıca Cezayir, Tayvan’ın Çin topraklarının ayrılmaz bir parçası olduğunu ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin de bu toprakların tek meşru temsilcisi olduğunu savunuyor.

2019 yılında Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi'ne Cezayir de katıldı. Cezayir Geçici Cumhurbaşkanı Abdulkadir bin Salih, "Yeni İpek Yolu" olarak da adlandırılan "Kuşak ve Yol" girişimine katılma kararnamesini imzaladı.

Aralık 2022 tarihinde ise Cezayir ile Çin, Kuşak ve Yol Girişimi uygulama planı ve iki ülke arasında iş birliğini geliştirmeye yönelik iki anlaşma imzaladı.