Çin lideri Xi Jinping İran'a gidiyor: Gündemde ekonomi var!
Pekin ve Tahran, birkaç yıllık durgunluğun ardından ikili ilişkileri düzeltmenin peşinde. İki ülke arasındaki ekonomik iş birliği her geçen gün gelişiyor. Tahran hükümeti, ABD ve Batı'nın uyguladığı yaptırımlara karşı çareyi Pekin'de arıyor. Çin liderinin yakın bir zamanda gerçekleştireceği İran ziyareti, iki ülkenin bölgedeki faaliyetleri açısından büyük bir önem arz ediyor.
Bu hafta İran Başkanı İbrahim Reisi, Pekin’de mevkidaşı Xi Jinping’i ziyaret etmişti. İkilinin gündeminde ekonomi başta olmak üzere güvenlik ve enerji gibi konular da yer aldı.
20 yıldır Çin’e resmî ziyaret düzenleyen ilk İran Başkanı olan Reisi, ziyarete çıkmadan önce “kara gün dostu” olarak nitelediği ülkelerin ikili ilişkilerindeki durağanlığa vurgu yapmıştı.
İlişkilerdeki durağanlığın sebeplerinden biri, Çin’in Körfez İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı ortak bir açıklamada, İran’ı “bölgesel güvenliği tehlikeye atmak” ile itham etmesi ve BAE ile tartışmalı birkaç körfez adasıyla ilgili Abu Dabi’nin desteklenmesiydi. Tahran, bu ortak açıklamanın ardından Çin Büyükelçisi’ni Dışişleri Bakanlığına çağırmıştı.
Gerçekleştirilen görüşmelerde ticaret, sağlık, bilgi ve haberleşme teknolojileri, kriz yönetimi gibi konularda 20 iş birliği dökümanı imzalandı. İki ülke arasında kültürel miras üzerine de yasal bağlayıcılığı olmayan bir mutabakat zaptı imzalandı.
Görüşmelerde Xi, Çin’in İran ile iş birliğinde yolundan sapmayacağını ve stratejik iş birliğini geliştirmek için çalışacağını belirtti.
Çin Devlet Başkanı ayrıca, 2015 nükleer antlaşmasının da yeniden canlandırılması için destek sunduğunu ifade etti.
Reisi’nin ziyaretinin bitmesiyle, iki ülke bir ortak bildiri yayınladı. Bu ortak bildiride İran ve Çin’in değişen uluslararası konjonktüre aldırmadan ikili ilişkileri ve iş birliğini geliştirmekten yana olduğuna, iki ülkenin birbirlerinin temel çıkarlarına olan saygısına, ekonomik ve askeri alanlarda yürütülen ortak çalışmaların ilerletilmesine duyulan isteğe vurgu yapıldı.
Bildiride, Tahran’ın Şanhay İşbirliği Teşkilatı’na (ŞİÖ) katılımının hem bölgesel hem küresel düzeylerde güvenlik, barış, stabilite ve gelişmeyi artıracağı ifade edildi.
İran, Çin’in BRICS’i (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) genişletme girişimine sıcak baktığı, gelişimine katkıda bulunmaya hazır olduğu da aktarıldı.
Xi ve Reisi, ortak görüşmelerde ayrıca, Batı’nın İran’a uyguladığı yaptırımların kaldırılması ve 2015 nükleer antlaşmasının yürürlüğe girmesi için çağrıda bulundu.
Nükleer antlaşma, 2018’de Başkan Donald Trump’ın ABD’yi antlaşmadan tek taraflı olarak çekmesiyle yarıda kalmıştı.
Reisi’nin ziyaretinin bitmesiyle, İranlı lider Çinli mevkidaşını Tahran’a davet etti. Xi’nin “memnuniyetle” kabul ettiği bilinen üç günlük bu ziyaret, gerçekleştiği takdirde Çin Başkanı’nın İran’a 2016’daki son ziyaretinden bu yana bir ilk olacak.
25 YILLIK ANTLAŞMA
İran ve Çin, 2021 yılında 25 yıllık bir antlaşma imzalamışlardı. İş birliğinin derinleşmesini sağlayacak bu antlaşma kapsamında, Çin’in İran’a çeşitli alanlarda 400 milyar dolara yaklaşan yatırımlar yapacağı konuşuluyordu.
The Diplomat’tan William Figueroa, bu iddiaların peşine düştü. Bahsi geçen dökümanda herhangi bir spesifik rakam verilmediğini bildiren Figueroa, adaların ve askerî üslerin satılması gibi komplo teorilerini besleyecek bir durum olmadığını da belirtti.
Figueroa’nın Çin Dışişleri Bakanlığı Sınır ve Okyanus İşleri Birimi Yardımcı Direktörü Zhao Lijian’den aktardığına göre, “Antlaşma ne herhangi bir sayısal hedef, kontrat veya antlaşma içeriyor ne de herhangi bir üçüncü tarafı hedef alıyor.” Zhao, antlaşmanın sadece Tahran-Pekin iş birliğinin ilerletilmesi için genel bir çerçeve sunduğunu kaydediyor.
SIKI EKONOMİK İLİŞKİLER
İran İslam Cumhuriyeti’nin son 10 yıldır en büyük ticaret ortağı Çin Halk Cumhuriyeti olarak kayıtlara geçiyor. İran, Çin’e etilen polimer ve ham petrol ihraç ederek bu ilişkideki yerini korurken, Asya-Pasifik ülkesinden otomotiv parçaları ithal ediyor.
Ticaret Bakanlığı Sözcüsü Shu Jueting, iki ülke arasındaki ticaret hacminin 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 7 artarak 15.8 milyar dolara ulaştığını açıklamıştı.
Ancak ticaret ilişkilerinin bu derecede ilerlemiş olmasına karşın, İran’a en çok dış yatırım Rusya’dan geliyor.
Ekonomi Bakanı Yardımcısı Ali Fekri, İbrahim Reisi’nin hükûmete geldiği 2021 yılının ağustos ayından beri Rusya’nın İran’a yabancı yatırımda Çin’den daha fazla hacim kapladığını belirtmişti.
İran-Çin ilişkileri uzmanı William Figueroa, Twitter hesabından yaptığı bir paylaşımda Çin’in İran’a Reisi’nin ilk döneminde yaptığı 162 milyon dolarlık yatırımın Türkiye ve Afganistan’ın bile gerisinde kaldığını yazmıştı.
İki ülkenin arasındaki ekonomik ilişkilerin, Çin’in Kuşak-Yol projesi ile güçlenmesi bekleniyor.