İran-Azerbaycan ilişkileri yeniden normale dönecek mi?

Geçtiğimiz haftalarda Ermenistan’ın kontrolündeki kasabalar olan Kapan ve Goris arasında seyahat eden İranlı iki kamyon şoförü, yolun Azerbaycan kısmını kullandıkları sırada güvenlik görevlileri tarafından gözaltına alındı. Bu durum, iki ülke arasında kriz patlak vermesine neden oldu.

İran 1 Ekim’de Azerbaycan sınırında geniş çaplı bir operasyon başlatırken, iki ülke arasındaki gerilim daha da tırmandı. 4 Ekim’de ise Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te Gürcü ordusuyla birlikte Türkiye ve Azerbaycan orduları tatbikata başladı. İki ülke ordularının 5-8 Ekim tarihleri arasında Nahçıvan’da tatbikat yapacağı duyuruldu.

İran, 1 Ekim’de başlattığı operasyon hakkında Azerbaycan’ı değil, İsrail’i ve IŞİD’i ileri sürdü. Ülkenin kuzeybatısında IŞİD militanlarının olduğunu savunan Tahran yönetimi, uzun zamandır bu durumu dile getiriyor. İran, özellikle Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Karabağ savaşında bölgeye birçok IŞİD unsurunun sızdığı görüşünde.

İran’ın, IŞİD ve İsrail’e karşı ülkenin kuzeyinde tatbikat başlattığını duyurmasının ardından Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev bu duruma tepki gösterdi. 27 Eylül’de Anadolu Ajansı’na söyleşi veren Aliyev, şu ifadeleri kullandı;

“Her ülke kendi topraklarında istediği askeri tatbikatları yapabilir, bu onun egemenlik hakkı. Fakat bunu bir zaman kesitinde analiz ettiğimizde bunun hiçbir zaman olmadığını görüyoruz. Neden şimdi ve neden bizim sınırımızda? Bu soruları ben değil, Azerbaycan toplumu soruyor. Bu soruyu dünyadaki Azerbaycanlılar soruyor.”

İran Kuvvetleri Komutanı Kiyumars Haydari, tatbikat başlamadan önce yaptığı açıklamada, “IŞİD militanlarının bölgeyi terk edip etmediğinden emin değiliz” ifadelerini kullanmıştı.

İran daha önce Dağlık Karabağ Savaşı’nda da Suriye’deki bazı radikal grupların bölgeye getirildiği iddiasında bulunmuştu.

İKİ ÜLKE ARASINDAKİ GERİLİMDE İSRAİL FAKTÖRÜ

Azerbaycan ile İsrail’in uzun zamandır yakın ilişkilere sahip olduğu biliniyor. Geçen sene Azerbaycan ile Ermenistan arasında Dağlık Karabağ’da çıkan savaşta İsrail, Azerbaycan’ın yanında yer aldı. İki ülke arasında büyük bir silah ticareti anlaşması imzalandı.

İran, iki ülke arasındaki yakın iş birliğine şiddetle karşı çıkıyor ve sürekli eleştirilerini dile getiriyor. Bölgede en büyük düşmanı İsrail olan İran, kendi sınırlarına yakın bölgelerde İsrail’in varlık göstermesinden endişe duyuyor.

İran’a göre İsrail bir terör devleti. Bu nedenle İsrail ile ilişkileri nedeniyle Azerbaycan, İran tarafından ciddi bir şekilde eleştiriliyor. 30 Eylül’de iki ülke arasındaki gerilim hakkında açıklamalarda bulunan İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, “İran İslam Cumhuriyeti, İsrail’in ulusal güvenliği tehdit oluşturmaması için gerekli olan her şeyi yapacak” ifadelerini kullanmıştı.

Bu açıklamalara yanıt veren Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Leyla Abdullayeva ise “Üçüncü bir ülkenin Azerbaycan-İran sınırında varlığı bulunduğuna dair iddiaları reddediyoruz, bunlar temelsizdir” şeklinde konuşmuştu.

TÜRKİYE’NİN ROLÜ NE?

Dağlık Karabağ savaşının ardından Türkiye bölgede önemli bir güç haline geldi. Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı zafer elde etmesinde en önemli etkenlerden biri de Türkiye’nin askeri desteğiydi. Dağlık Karabağ zaferinin ardından iki ülke arasındaki ilişkiler her geçen gün gelişti. Vize işlemlerine gerek kalmaksızın kimlik ile seyahat başladı. Bunun yanı sıra ekonomik, askeri ve ticari anlaşmalar da yapılmaya devam ediyor.

Geçtiğimiz ay Türkiye ile Azerbaycan arasında Laçin bölgesinde ve Hazar Denizi’nde iki tatbikat gerçekleştirildi. Bu tatbikatların ardından İran’dan ciddi eleştiriler geldi. İranlı yetkililer, Hazar Denizi’ne komşu olmayan bir ülkenin o bölgede tatbikata katılmaması gerektiğini dile getirdi. İran’dan, Türkiye’nin tatbikata katılmasına izin verdiği gerekçesiyle Azerbaycan’a ciddi eleştiriler geldi. İran, Türkiye’nin bölgede etkisinin artmasını istemiyor.

ALİYEV’DEN İRAN’A CEVAP

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, İran tarafından yöneltilen eleştirilere ve İsrail ile ilgili iddialara yanıt verdi. İşgalden kurtarılışının 1. yılında Cebrayil kentini ziyaret eden Aliyev, burada önemli açıklamalarda bulundu. Aliyev, İran’ın iddiaları ile ilgili şu ifadeleri kullandı;

“Bize karşı yapılan asılsız suçlamalar cevapsız kalmayacak. Bu iddiaları reddediyor ve kanıt talep ediyoruz. Bazı İranlı taşralı mollaların son dönemde Azerbaycan’a yönelik iftiralarını umursamadık. Fakat sonra ne yazık ki yetkililer bize karşı mesnetsiz suçlamalarda bulunmaya başladılar. Güya Azerbaycan İsrail’i bu bölgelere getirmiş. Gözlerini açıp görsünler. İsrail’i burada nerede gördüler. Burada tek bir kişi bile yaşamıyor. Burada bina yok. Kanıt var mı, yok. Kanıt yoksa herkes söylediklerinden sorumlu tutulmalıdır, kimsenin bir karşı mesnetsiz iftiralar üretmesine izin veremeyiz.”

İKİ ÜLKE ARASINDAKİ GERİLİM DAHA DA TIRMANABİLİR Mİ?

İran ile Azerbaycan arasındaki sorunlar uzun yıllardır devam ediyor. İran, Azerbaycan’ın İsrail ile yakın ilişkilerinden rahatsızlık duyuyor. Azerbaycan ise İran’ın Ermenistan ile ilişkilerine dikkat çekiyor ve eleştirilerde bulunuyor.

Geçen sene Azerbaycan’ın Ermenistan karşısında elde ettiği zafer ve İran’ın süreçten dışlanması birtakım endişeleri beraberinde getirdi. İran, Azerbaycan’ın Rusya ve Türkiye ile gelişen ilişkilerine de endişeyle yaklaşıyor. Ancak iki ülke arasındaki gerilimin daha da tırmanması beklenmiyor. Cumhurbaşkanı Aliyev’in ve İran İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi’nin açıklamaları, önümüzdeki dönemde ilişkilerin yumuşayacağını gözler önüne seriyor.