Azerbaycan ile İran arasında Dağlık Karabağ Savaşı'ndan bu yana sular durulmuyor

Azerbaycan ve İran, 2020’deki Dağlık Karabağ Savaşı’ndan bu yana oldukça sert bir iklimde diyaloglarını sürdürüyor. İran, özellikle Kafkasya’da değişen jeopolitik statüleri kendi bölgesel çıkarları açısından çok tehlikeli buluyor.  

Bu konuda sert bir tavır alan İran, Azerbaycan-İsrail ilişkilerinin ilerlemesinden de rahatsız görünüyor.

DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞI VE İRAN'IN DESTEĞİ

Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan Dağlık Karabağ Savaşı, Azerbaycan’ın zaferiyle sonuçlanmış ve bölge Ermenistan işgalinden kurtarılmıştı. 

Sınır komşusu olan iki ülke arasındaki ilişkiler, Dağlık Karabağ Savaşı nedeniyle uzun süredir gergin bir durumda. Yaşanan gerginliğin arkasında genel olarak İran'ın Ermenistan'la; Azerbaycan'ın da İsrail'le olan ilişkileri bulunuyor. 

Dağlık Karabağ bölgesinde Ermenistan ile Azerbaycan arasında yaşanan çatışmalarda Tahran yönetiminin Erivan'dan yana tavır alması, Bakü cephesinde tepkiyle karşılanmıştı. 

Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki çatışmalar devam ederken İran Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney, savaşın son bulması için açıklamalarda bulunmuştu. Hamaney, “Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarını iade etmesi gerekiyor” ifadelerini kullanmıştı. 

Hamaney, "İki komşumuz arasındaki savaş acı bir hadisedir. En kısa zamanda sona ermelidir. Azerbaycan'ın tüm toprakları işgalden kurtarılmalı, Ermenilerin de güvenliği korunmalıdır" şeklinde konuşmuştu. 

AZERBAYCAN VE İRAN'DAN KARŞILIKLI HAMLELER

Dağlık Karabağ Savaşı sonrası Kafkasya bölgesinde, Azerbaycan ve İran arasında yaşanan sorunlar gün geçtikçe artmaya devam ediyor. İran, bölgede yaşanacak olan yeni jeopolitik durumdan oldukça rahatsız gözüküyor. 

Savaşın bitişi sonrasında Ermenistan, Batı Azerbaycan ile Nahçivan Cumhuriyeti arasında bir ulaşım koridoru olarak Zengezur Koridoru’nun inşasını kabul etti. 

İran Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri, geçtiğimiz aylarda yaptığı bir konuşmada, “Daha önce de birçok defa dile getirdiğimiz gibi bölge ülkelerinin sınırlarının değişmesini asla kabul etmeyeceğiz. Azerbaycan ve Ermenistan’a, sorunlarını diyalog yoluyla çözmelerini tavsiye ediyoruz” açıklamasını yaptı. 

Bu açıklama sonrası İran Devrim Muhafızları Ordusu, 17 Ekim 2022 tarihinde ülkenin kuzeybatısında yer alan ve Azerbaycan sınırı boyunca uzanan Aras Nehri bölgesinde geniş kapsamlı askeri tatbikat başlattı.  

Devrim Muhafızları Ordusu bu geniş kapsamlı askeri tatbikatlar ile bağlantılı olarak İran'ı Azerbaycan ve Ermenistan'dan ayıran Aras Nehri'ni geçmek için ilk kez köprü kullanarak tatbikat yaptı. 

Bu tatbikatlar, Azerbaycan tarafından Ermenistan'a destek ve İran'ın bu sınır bölgesindeki değişikliklere karşı çıkacağına dair bir mesaj olarak algılandı. 

Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, yaşanan süreç ile ilgili olarak açıklamalarda bulundu. Aliyev, “Azerbaycan'a yönelik kin ve tehdit dolu bir açıklama hiçbir zaman yapılmadı. Buna rağmen İran, birkaç ay içinde sınırımızda iki askeri tatbikat yaptı" ifadelerini kullandı. 

İran’da yaşayan Türkleri ve Azerbaycan halklarını da koruyacaklarını vurgulayan Aliyev, sözlerine şu şekilde devam etti: “İran sınırında onlardan korkmadığımızı göstermek için askeri tatbikatlar yapmak zorunda kaldık. Azerbaycan'ın laik yaşam tarzını ve İran'daki Azerbaycanlılar ve Türkler dahil, dünyadaki Azerbaycanlıları korumak için elimizden geleni yapacağız. Onlar bizim insanımızın bir parçası."  

Aliyev ayrıca 11 Kasım’da, Semerkant’ta düzenlenen TDT toplantısında, İran’ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil ve Zencan bölgelerinde yaşayan Türkleri belirterek Azerbaycan dışındaki 40 milyon Azerbaycanlının haklarını korumakla yükümlü olduğunu vurguladı.

İKİ DEVLET ARASINDA KRİTİK MESELE: ZENGEZUR KORİDORU 

İran Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney, 19 Temmuz 2022 tarihinde Astana Zirvesi sebebiyle Tahran’da ağırladığı Cumhurbaşkanı Erdoğan’a, Ermenistan ile İran arasındaki sınırın kapanmasına neden olacak hiçbir uygulamaya izin vermeyeceklerini belirtmişti. 

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ise 13 Ekim’de Astana’da Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’le görüşmüş; tarihi sınırlar, jeopolitik konum ve İran-Ermenistan arasındaki yolun değiştirilmesine karşı çıktıklarını açıklamıştı. 

Tahran’a göre Zengezur Koridoru’nun açılması durumunda şu sorunlar meydana gelecek: 

-Azerbaycan-Nahçıvan arası ulaşım artık İran üzerinden yapılmayacağı için ekonomik gelir azalacak. 

-Tahran’ın bölgedeki etkisi jeopolitik değişimler yaşanması sonucunda zayıflayacak. 

-İran’ın Asya ve Avrupa arasında transit konumda olma avantajı kaybolacak. 

-Aras Nehri’nin kontrolü Bakü’nün eline geçecek.

Bakü hükümeti ise Zengezur Koridoru'yla sınırların değişeceği düşüncesini asılsız buluyor. Ayrıca ulaşım hatlarında kontrolü Rusya’nın sağlayacağını ve Azerbaycan’ın Ermenistan-İran bağlantısını kesemeyeceğini vurguluyor. 

TAHRAN’DA AZERBAYCAN BÜYÜKELÇİLİĞİNE SİLAHLI SALDIRI 

Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan Dağlık Karabağ Savaşı sonrası İran’dan sınırda geniş çaplı askeri tatbikatlar başlamıştı. Azerbaycan ise bu tatbikatlara hem sahada hem de diplomaside cevap vermişti.

Bu olaylardan kısa bir süre sonra ise Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliğine silahlı saldırı düzenlendi.  

Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, otomatik silahla ateş açan saldırganın büyükelçiliğin güvenlik amirini katlettiği, iki güvenlik görevlisini ise yaraladığı belirtildi. 

İran'daki Tahran Polis Komutanı Hüseyin Rahimi, Azerbaycan'ın Tahran Büyükelçiliğine silahlı saldırı düzenleyen saldırganın yakalandığını açıkladı. 

Diplomasi çevreleri, bu saldırının sebebini; iki devlet arasındaki Dağlık Karabağ sorunu ve Azerbaycan’ın son dönemde İsrail ile olan yakın ilişkileri olarak açıklıyor. 

Bakü, Tahran'ın bölgedeki en önemli düşmanlarından biri olarak gördüğü İsrail ile son dönemde diyaloglarını artırdı.

Azerbaycan'ın İsrail ile silah ve savunma sanayi anlaşmaları yapması ve en son Tel Aviv'e büyükelçi atanması, İran'ın büyük tepkisini çekmişti. 

AZERBAYCAN-İSRAİL YAKINLAŞMASI İRAN’I TEDİRGİN EDİYOR 

Azerbaycan ile İran arasındaki gerilim, ilerleyen dönemde daha da artacak gibi görünüyor. İki devlet arasında Dağlık Karabağ Savaşı ile başlayan soğuk rüzgarlar, Bakü hükümetinin Tel Aviv’e büyükelçi ataması ile adeta fırtınaya dönüştü. 

Bu sürecin ardından İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen ve Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ortak bir basın toplantısı düzenledi. 

İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile düzenledikleri ortak basın toplantısında, “Azerbaycan ve İsrail, İran tehdidiyle karşı karşıya. İran’a birlikte karşı koymalıyız. İran’ın nükleer kapasitesini artırmasını önlemeliyiz” şeklinde konuşarak Azerbaycan-İran arasındaki gerilimi daha da alevlendirdi. 

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, 31 Mart'ta yaptığı açıklamada, İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile düzenlediği ortak basın toplantısının ardından, iki ülkenin "İran'a karşı ortak cephe oluşturduğunu" dile getirerek, “Bu açıklamalar Siyonist rejimin Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarını bir tehdit alanına dönüştürmeye yönelik kötü niyetlerini gösteren başka bir delildir” ifadelerini kullandı. 

İran aynı zamanda Kafkasya’dan “Siyonist bir kuşatmanın şekillendiği” fikrini düşünüyor. Ayrıca uzun bir süredir İsrail’in "terör ve sabotaj eylemleri için" Azerbaycan’ı merkez olarak kullandığını savunuyor.

İlerleyen dönemde Tahran’ın İsrail-Azerbaycan yakınlaşması dolayısıyla somut adımlar atması bekleniyor.