Ermenistan-Rusya ilişkileri çıkmaza girdi: Nikol Paşinyan yeni müttefikler arıyor

Hüseyin Can TOPKAYA

huseyincantopkaya@intell4.com

Ermenistan’da Nikol Paşinyan yönetimi, göreve geldiği Mayıs 2018’den bu yana Rusya ile iyi ilişkiler kuramadı. Serj Sarkisyan döneminde Rusya ile yakın ilişkiler kuran Erivan, Paşinyan’ın iktidara gelmesinin ardından daha çok Batı’ya yöneldi.

Başta ABD ve Fransa olmak üzere Batı ülkeleri ile siyasi, ticari ve askeri ilişkilerini geliştiren Paşinyan yönetimi; izlediği dış politika nedeniyle Rusya’dan sert eleştirilerin hedefi oldu.

2020 yılının sonlarına doğru yaşanan İkinci Dağlık Karabağ Savaşı ise Rusya ile Ermenistan arasındaki bağların daha da zayıflamasına yol açtı. Rusya ile Ermenistan, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün (KGAÖ) iki üyesi. KGAÖ üyelerinin birinin toprak bütünlüğü ve egemenliğinin tehdit edilmesi durumunda, tüm üyeler bu tehditleri yok etmek için acil önlem almak zorunda. 

Ermenistan, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nın başlamasıyla birlikte KGAÖ üyelerinin devreye girmelerini ve Azerbaycan’a karşı yanında olmalarını bekledi. Ancak Rusya lideri Putin, uluslararası hukuka göre Dağlık Karabağ bölgesinin Azerbaycan toprağı olduğunu ve KGAÖ maddelerinin bu savaşta devreye giremeyeceğini söyledi.

Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir denge politikası izledi. Putin’in Azerbaycan’ın operasyonlarına müdahale etmemesindeki en büyük etken, Paşinyan yönetiminin Batı ile yakın ilişkiler kurması oldu. Moskova’nın Erivan lehinde savaşa müdahil olmaması, Paşinyan yönetiminin daha çok Batı’ya yönelmesini beraberinde getirdi.

PUTİN ERMENİSTAN’A GİRMESİ DURUMUNDA TUTUKLANACAK

Son dönemde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Rusya’ya karşı sert söylemleri ile dikkat çekiyor. Erivan’ın Moskova’ya yönelik en çarpıcı adımlarından biri, 1 Şubat’ta Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) katılması oldu.

UCM, Mart 2023’te Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında yakalama kararı çıkartmıştı. Böylelikle Rusya lideri, Ermenistan topraklarına ayak basması durumunda tutuklanacak. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, Erivan’ın bu kararını “dostça olmayan bir hareket” olarak tanımlarken, Batı ülkelerinden Ermenistan’a destek açıklamaları geldi.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, “Dünya, otokratik Kremlin hükümeti için daralıyor” değerlendirmesinde bulundu.

Paşinyan yönetiminin UCM hamlesinin ardından Rusya ile Ermenistan arasındaki geleneksel müttefikliğin sonlandığı belirtiliyor.

Ermenistan Başbakanı, Mayıs 2023’te yaptığı açıklamada, ülkesinin Rusya’nın öncülük ettiği KGAÖ’den çekilebileceğini söylemiş, “Güvenlik konularını Batılı ortaklarımızla görüşmeye başladık çünkü bölgedeki güvenlik sisteminin çalışmadığını görüyoruz” şeklinde konuşmuştu.

Paşinyan, “Rusya’ya bağlı olmamız stratejik bir hataydı” yorumunda bulunmuştu.

Paşinyan ayrıca, Eylül 2023’te Politico’ya verdiği röportajda, “Çatışmalar her alevlendiğinde ‘büyük koruyucuya’ başvurmak sürdürülemez. Bizi koruması için artık Rusya’ya bel bağlayamayız” ifadelerini kullanmıştı.

Eylül 2023’te ABD ile Ermenistan’ın ortak askeri tatbikat yapması ise Moskova yönetiminden sert tepki çekmişti. 

NİKOL PAŞİNYAN: “BAŞKA ORTAKLAR DÜŞÜNMELİYİZ”

Ermenistan lideri Paşinyan, geçtiğimiz haftalarda yaptığı açıklamada; ABD, Fransa, Hindistan ve diğer ülkelerle güvenlik ilişkilerini daha yakından ele almaları gerektiğini söyledi.

Savunma stratejisi kavramını yeniden değerlendirmeleri gerektiğini belirten Paşinyan, “Daha önce savunma ilişkilerimizin yüzde 95-97’si Rusya ile gerçekleşiyordu. Artık hem nesnel hem de öznel nedenlerden dolayı aynı olamaz” ifadelerini kullandı.

Ermenistan Başbakanı, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün (KGAÖ) üyesi olarak kalıp kalmayacaklarına karar vermeleri gerektiğini söyledi.

Ermenistan liderinin son 1 yılda Rusya ile ilgili yaptığı açıklamalar, önümüzdeki dönemde Erivan-Moskova hattında tansiyonun daha da yükseleceğini gözler önüne seriyor. İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nı kaybeden ve beklediği desteği Rusya’dan bulamayan Ermenistan; Kafkasya’da yalnız kalmamak için daha çok Batı’ya yöneliyor. 

Moskova ile Erivan arasında tansiyonun yükselmesi, ABD ve Batı ülkelerinin Ermenistan’a yönelik ilgisini artırıyor. ABD; Gürcistan ve Ermenistan ile yakın ilişkiler kurarak Kafkasya’da Rusya’yı sıkıştırmak istiyor.

Afrika’nın birçok noktasından geri çekilmek zorunda kalan Fransa ise Kafkasya ve Orta Asya’da nüfuzunu artırmayı hedefliyor. Ancak ABD ve Fransa’nın Kafkasya ve Ermenistan’daki faaliyetleri, Rusya açısından bir güvenlik tehdidi olarak değerlendiriliyor.

Rusya, Ermenistan’ın ABD ve Batı ülkeleri ile yakınlaşmasının Kafkasya’ya istikrar getirmeyeceğini düşünüyor.

Rusya için en kritik nokta ise bölge ülkelerinin NATO üyeliğinin gündeme gelmesi. Vladimir Putin; Ermenistan, Gürcistan ve Ukrayna’nın ittifaka üyeliğini ‘kırmızı çizgi’ olarak görüyor. Bölgede güvenlik açısından kendini yalnız hisseden Erivan’ın ilerleyen dönemlerde NATO üyeliğini gündeme getirmesi, Ukrayna savaşının Ermenistan’a da yayılmasına neden olabilir. 

Paşinyan ise Telegraph gazetesine verdiği röportajda, Erivan’ın ittifaka katılım konusunu daha önce de şimdi de görüşmediğini, geliştirilen işbirliği programının NATO’ya üyelik anlamı taşımadığını söyledi. 

Ermenistan Başbakanı, “Gündemimizde böyle bir konu yok. Yani NATO’ya katılma konusunu tartışmadık ve tartışmıyoruz. NATO ile ortaklık ilişkilerimiz var ve burada yeni bir şey yok. Daha önce bireysel ortaklık programımız vardı, şimdi ise bu program belirli bir iş birliği formatına göre yeniden formatlanıyor ve söz konusu format üyelik öngörmüyor” ifadelerini kullandı.