Rusya ile Japonya arasında Kuril Adaları çıkmazı

Hüseyin Can Topkaya

huseyincantopkaya@intell4.com

Moskova ile Tokyo arasındaki ilk diplomatik temas, 1855 yılında kurulmuş, daha sonrasında ise iki taraf da toprak alışverişinde bulunmuştu. 1991 yılında SSCB’nin dağılmasının ardından iki taraf arasındaki toprak kavgası devam etti. 2019 yılına gelindiğinde ise iki ülke arasında en önemli gündem maddesi Kuril Adaları sorunu oldu. 

Japonya, Kuril Adaları’nı kendi toprakları olarak kabul ederken, Rusya’nın bu bölgeyi işgal ettiğini savunuyor. Japonya’nın bu tutumu, iki ülke arasında barış anlaşmasının imzalanmasına engel olan en önemli etkenlerden biri olarak görülüyor. Moskova hükümeti ise her ne kadar bu problemi çözmek istese de; Kuril Adaları’nı Japonya’ya geri vermeye olumsuz bakıyor. Siyasi uzmanlara göre iki ülkenin Kuril Adaları meselesi üzerinde anlaşamaması, İkinci Dünya Savaşı’nın fiilen sonlanmaması anlamına geliyor. İki ülke de bu savaşı hukuken sonlandırmak isterken, özellikle Moskova hükümetinin son yıllarda bu konuda önemli adımlar attığı görülüyor.

2018 yılında Rusya’nın Uzakdoğu bölgesinde gerçekleştirilen bir forumda Rusya Devleti Başkanı Vladimir Putin ile dönemin Japonya Başbakanı Şinzo Abe bir araya gelmiş; Putin, bu sorunun tamamen çözüme kavuşturulması için Moskova hükümetinin hazır olduğunu söylemişti. Putin’in bu açıklamalarının ardından iki taraf arasında diplomatik temaslar yoğunlaşmıştı. Şinzo Abe, Moskova ziyaretlerinin öncesinde Kuril Adaları’nın Rusya’dan geri alınacağı yönünde mesajlar vermişti.

Japonya hükümetinden gelen açıklamalar karşısında Rusya Dışişleri Bakanlığı, “Konuşmaya hazırız; barışa ihtiyacımız var fakat toprak devri söz konusu değil” yanıtını vermişti. Dönemin Japonya Başbakanı Şinzo Abe, Moskova ziyaretlerinde istediği başarıyı elde edemedi. Ancak bu ziyaretlerin ardından iki taraf arasında müzakereler başlamış ve Rusya amacına ulaşmıştı.

Moskova hükümeti, ABD’nin bölgedeki varlığı nedeniyle Kuril Adaları meselesinde birtakım endişelere sahip. Siyasi uzmanlara göre, Rusya’nın bu bölgedeki öncelikli sorunu ABD varlığı. Uzmanlar, toprak sorununun, Moskova hükümeti için ikinci sorun olduğunu belirtiyor.

Tokyo’nun istediği adaların, Rus donanmasının Ohotsk denizinden çıkışına engel olması; Moskova’nın bu konuda somut bir adım atmasının önüne geçiyor. Putin, bir barış anlaşması sonrası bu adaların Japonya’ya verilmesi durumunda; Washington’un bölgeye yerleşmesinden endişeleniyor. Ayrıca siyasi uzmanlar da; Japonya’nın adaları geri alması durumunda ABD’nin bu bölgede etkisini artırmasını yüksek ihtimal olarak görüyor.

Putin daha önce yaptığı açıklamalarda, 1956 anlaşması kapsamında dört adayı Tokyo’ya vermeye hazır olduklarını, diğer adaları ise ortak kullanmak istediklerini söylemişti. Ayrıca Rus lider, bu konu üzerinde müzakerelerin devam edeceğini açıklamıştı.

Ekim 2021’de Japonya Başbakanı Kişida Fumio, göreve geldikten sonra Putin ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirmiş ve iki ülke arasındaki barış anlaşması müzakerelerinin devam etmesine yönelik mutabakata vardıklarını açıklamıştı. Ayrıca Japonya Başbakanı, Putin ile Kuril Adaları sorununu çözmek için çalıştıklarını belirtmişti.

UKRAYNA KRİZİ SONRASI KOPAN İLİŞKİLER

Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya yönelik saldırılarının başlamasının ardından başta ABD ve Batı olmak üzere birçok ülke; Moskova hükümetine yönelik yaptırım kararları almaya başladı. Japonya da bu savaşta Ukrayna’yı destekleyen ve Rusya’ya karşı çıkan ülkeler arasında yer aldı. Daha sonra Tokyo hükümeti, Rusya’ya yönelik uygulanan yaptırımlara da dahil oldu.

Tokyo’nun Rusya aleyhinde adımlar atması üzerine Rusya Dışişleri Bakanlığı geçtiğimiz günlerde bir açıklama yaptı. Açıklamada, “Rus tarafı, mevcut koşullarda Rusya’nın çıkarlarına zarar vermeye çalışan ve düşmanca pozisyon alan bir devletle ikili ilişkilere yönelik temel bir belgenin imzalanmasının müzakere edilmesinin imkansızlığı nedeniyle Japonya ile barış anlaşması müzakerelerine devam etme niyetinde değildir” ifadelerine yer verildi.

Açıklamada ayrıca, iki ülke arasındaki ilişkilerin zarar görmesinde tüm sorumluluğun Japonya’ya ait olduğu ifade edilirken, 'Tokyo’nun bilinçli olarak karşılıklı yarara dayalı iş birliği ve iyi komşuluk ilişkilerini geliştirmek yerine Rusya karşıtı bir anlayışı tercih ettiği' kaydedildi.

Rusya, Japon vatandaşlar için Güney Kuril adalarına vizesiz seyahat uygulamasına ve orada ortak ekonomik faaliyetler kurma konusundaki diyaloğa da son verildiğini duyurdu. Moskova hükümeti, Japonya’nın Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü sektörel diyalogda iş birliği ortağı statüsüne de son verildiğini açıkladı.

RUSYA KURİL ADALARI’NDA TATBİKAT BAŞLATTI

Moskova hükümeti, Japonya ile barış müzakerelerini sonlandırdıktan sonra bölgedeki faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Rusya, Japonya’nın kendi toprağı olarak gördüğü ve Kuril Adaları’nı da içine alan bölgede askeri tatbikata başladı.

Rusya Savunma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, tatbikatın, topçu birlikleri de dahil 3 bin askerin düşman çıkarması senaryosu altında gerçekleştirildiği belirtildi. Tatbikatta, Rus birliklerinin keşif faaliyetleri için son teknoloji insansız hava araçlarının kullanıldığı kaydedildi. Ayrıca tatbikatta, tanksavar füzeleri fırlatma prosedürlerinin de uygulandığı ifade edildi.

Yaşanan gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda; Rusya ile Japonya arasındaki gerilimin önümüzdeki günlerde daha da tırmanması ve Kuril Adaları meselesinin çözüme kavuşmasının daha da zorlaşması öngörülüyor. İki taraf arasında uzun yıllardır sürdürülen diplomatik temasların, Ukrayna krizinin ardından sonlandığı ve ilişkileri gelecek dönemde zorlu günlerin beklediği görülüyor. Rusya’nın, Japonya’nın Ukrayna tutumu nedeniyle Kuril Adaları üzerindeki faaliyetlerini ilerleyen günlerde daha da yoğunlaştırması bekleniyor.