Avrupa'nın Rus gazını değiştirme planları 'aşırı optimistik' olarak değerlendiriliyor
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin başlangıcından bu yana Avrupa Birliği, daha önce kullandığı Rus gazının yerine alternatif bir enerji kaynağı arayışına girdi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin geçen eylül ayında, Batı'nın Rusya'ya yönelik enerji yaptırımlarına bağlı kalması halinde Avrupalıların "donacağı" uyarısında bulunmuş, Moskova'nın Avrupa Birliği'ne baskı yapma planı tam olarak planlandığı gibi gidiyor gibi görünmüştü.
Avrupa'da toptan gaz fiyatları megawatt saat başına 200 avronun üzerine çıkarak 2021'in büyük bölümünde olduğundan yaklaşık 10 kat daha yüksek bir seviyeye ulaştı.
Gaz talebini kısmak ve arzın sınırlar ötesine en büyük sıkıntının yaşandığı ülkelere taşınmasını sağlamak için planlar hazırlandı. AB'de düzenli olarak elektrik kesintileri yaşanması gerçek bir ihtimaldi.
Ancak 2023'e doğru ilerlerken Avrupa için tablo neredeyse herkesin tahmin ettiğinden daha olumlu.
Gaz fiyatları MWh başına 65 avroya düştü. Son 10 yılın normlarına kıyasla hala son derece yüksek, ancak 2022'de görülen göz yaşartıcı artışlardan daha yönetilebilir.
Fiyatların düşmesi ve gaz arzının istikrara kavuşması iki şeye bağlı. Kış mevsiminin oldukça ılıman geçmesi ve Avrupa'nın Rus boru hattı gazından daha dost tedarikçilerden gemiyle taşınan sıvılaştırılmış doğal gaza (LNG) geçişteki başarısı.
Oxford Enerji Çalışmaları Enstitüsü'ne göre; Avrupa ülkeleri 2022'nin ortalarından sonlarına kadar küresel LNG arzını büyük masraflarla karşılayarak 2021'de 83 milyar metreküp (bcm) olan ithalatı 2022'de 141 bcm'ye çıkardı. Bu da Avrupa'nın artık Rusya'nın boru hatlarından alamadığı 80 milyar metreküpün yaklaşık dörtte üçünü telafi etti.
Bu yılın sonuna kadar altı yüzer terminalin faaliyete geçeceği Almanya da dahil olmak üzere Avrupa genelinde yeni LNG ithalat altyapısı kuruluyor.
Halihazırda ithal edilen LNG'nin büyük bir kısmı, ABD'den sevk edilen, şu anda Avrupa'nın yeraltı depolama tesisleri ağında beklemekte. Ilıman hava koşulları, yüksek fiyatlar nedeniyle gaz tüketimindeki keskin düşüşlerle birleşince bu depoların hala yüzde 82 oranında dolu olduğu anlamına geliyor. Bu oran, Putin'in dört ay önce "dondurma" tehdidini savurduğu zamanki orana denk geliyor.
Oxford Enstitüsü'nden Jack Sharples'a göre; 1 Ocak'ta Avrupa stokları bir yıl öncesine göre yaklaşık 31 milyar metreküp daha yüksekti.
Bu arada Moskova, Batı'nın karşı önlemlerinin etkilerini hissetmeye başladı.
Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi'nin bir analizine göre; AB'nin Rusya'dan ham petrol ithalatını yasaklaması ve G-7'nin varil başına 60 dolarlık fiyat sınırlaması Rusya'ya günde 160 milyon avroya mal oluyor.
Yaptırımlara ve arz kesintilerine rağmen Moskova 2022 yılında petrol ve gaz ihracatından 155 milyar avro gelir elde etti. Bir önceki yıla göre, yüzde 30 daha yüksek. Ancak küresel petrol ve gaz fiyatlarının düşmesiyle birlikte Kremlin'in kendi tahminlerine göre, 2023'te bu gelirler yüzde 23 azalacak ki bazı uzmanlar bu rakamın iyimser olduğunu düşünüyor.
AVRUPA ENERJİ SAVAŞINI KAZANDI MI?
Oxford'daki New College'da ekonomi politikası profesörü ve Avrupa Komisyonu'nun eski enerji danışmanı Dieter Helm, "Kazandı kelimesi çok cüretkâr" diyor. Ancak Avrupa, yorumcuların çoğunun beklediğinden çok daha iyi bir performans sergiledi.
ING'ye göre, sanayi üretimi oldukça iyi durumda ancak enerji yoğun sektörler özellikle ağır bir darbe aldı ve üretim kasım ayında bir önceki yıla göre neredeyse yüzde 13 azaldı.
Bruegel düşünce kuruluşuna göre; hükümetler aynı zamanda tüketicilere ve işletmelere enerji faturaları için yapılan ve Avrupa genelinde toplam 705 milyar avroya ulaşan büyük destek ödemeleri için zor durumda. Böylesine büyük meblağlar önümüzdeki yıllarda ulusal bütçeleri zorlayacak.
Ancak belki de en önemli ölçü olan Ukrayna'ya yönelik kamuoyu ve siyasi destek konusunda Rusya, Avrupa'nın kararlılığını kırma girişiminde kesinlikle başarısız oldu. Ekim ve kasım aylarında yapılan ve bu hafta açıklanan Eurobarometer anketi, AB vatandaşlarının yüzde 73'ünün bloğun Kiev'i desteklediğini ve Rusya'ya karşı yaptırımlara destek verdiğini gösteriyor.
Almanya'nın aşırı sağı yaptırımlara karşı protestolara öncülük etti ve Macaristan hükümeti sık sık AB'nin Ukrayna konusundaki tutumuna karşı çıktı. Ancak şimdiye kadar bu tür duygular Avrupa'da bir azınlık arayışı olarak kaldı.
Helm, "Bu ekonomik olduğu kadar siyasi bir mesele ve bence Avrupalılar kayda değer bir dayanışma gösterdiler" dedi ve ekledi: "Bu bir Avrupa projesi, Avrupa stratejilerine ihtiyaç duyuyor ve Avrupa Birliği'nin gücü büyük bir gösteriye dönüştü."
8 Mart 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu, AB'nin Rus gazı tüketiminde derhal büyük bir azalma sağlamayı amaçlayan 'REPowerEU' planının ana hatlarını açıkladı ve "Rusya'dan gelen fosil yakıtlara olan bağımlılığımızı aşamalı olarak ortadan kaldırmanın 2030'dan çok önce yapılabileceği" gibi biraz muğlak bir iddiada bulundu.
Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen'in, "Rus petrol, kömür ve gazından bağımsız hale gelmeliyiz. Bizi açıkça tehdit eden bir tedarikçiye güvenemeyiz" şeklindeki açıklamaları büyük bir azaltımın öngörüldüğünü açıkça ortaya koydu.
Üç zaman dilimi öngörülüyor. 2022 yılı olan yakın dönem; 2024'e kadar olan orta dönem ve 2025'ten itibaren uzun dönem.
YAKIN DÖNEM (2022)
Halihazırda Avrupa'nın en büyük ikinci boru hattı gaz tedarikçisi olan ve hem kıta Avrupa'sına hem de Birleşik Krallık'a gaz sağlayan Norveç, maksimum seviyeye yakın üretim yapıyor.
Akışlar bir miktar mevsimselliğe sahip ve kıta Avrupa'sına kış ihracat seviyelerinin yaz boyunca uzatılmasıyla daha fazla hacim mümkün görünüyor. Aksi takdirde, kıtaya giden boru hatlarındaki günlük kapasite dolu olduğundan diğer seçenek, mütevazı bir yedek kapasitenin bulunduğu Birleşik Krallık'a hacimleri artırmaya çalışmak ve ardından Birleşik Krallık ile Avrupa arasındaki ara bağlantı boru hatları üzerinden kıtaya ihracat yapmak olacak.
Kuzey Afrika'dan daha fazla gaz için imkanlar sınırlı görünüyor. İtalya ve İspanya'ya boru hattı bağlantıları olan Cezayir'in acil yedek üretim kapasitesi olmadığına inanılıyor ve Libya'nın da muhtemelen yok.
Yeni gelişmeler açısından, Romanya'da Black Sea Oil & Gas (BSOG) 2022'nin ikinci çeyreğinde üretime başlayacağını duyurdu. BSOG, bunun enerji sektörü yatırımlarını olumsuz etkileyen "zararlı" mevzuat nedeniyle planlanandan daha geç olduğunu söyledi. Neptune projesindeki gecikmelerden de aynı mevzuat ortamı sorumlu tutuldu.
AB komisyonunun raporuna göre, önemli bir atıl üretim kapasitesine sahip olan Türkmenistan, Hazar'ın kendi tarafındaki mevcut Magtymguly sahasından Azerbaycan'a 78 kilometrelik bir denizaltı boru hattının inşasını derhal onaylayarak Azerbaycan ve Türkiye'ye sevkiyat şeklinde katkıda bulunma kabiliyetine sahip.
ORTA DÖNEM (2023 ve 2024)
Boru hattı tarafında Türkmenistan'ın Hazar Bağlantısı, 2022'nin ikinci yarısında inşa edilirse Türkmen tarafındaki gaz toplama altyapısına ve sıkıştırmaya yapılacak mütevazı eklemelerle genişletilebilir.
Karadeniz'de Türkiye'nin Sakarya sahasında ilk gazın 2023'te çıkması hedefleniyor. Projenin ilk aşamasının günde 10 milyon metreküp gaz sağlaması planlanıyor, ancak gelecek yıl bir miktar gaz sağlanacak olsa da, sektör genel olarak önemli ticari hacimlerin 2024'ün sonundan çok önce hatta 2025'e kadar kıyıya getirilebileceğine oldukça şüpheyle yaklaşıyor.
Bu sahanın AB için önemi, güney AB ülkelerine bir miktar boru hattı gazı sağlayabilecek olsa da daha çok LNG'nin Türkiye pazarından AB'ye taşınmasını sağlayacak olması.
Cezayir ile ilgili olarak, Nisan 2022'de İtalyan Eni ile Cezayir'in Sonatrach şirketi arasında, dönemin İtalya Başbakanı Mario Draghi'nin huzurunda, TransMed Boru Hattı üzerinden İtalya'ya yapılan sevkiyatın artırılmasına yönelik bir anlaşma imzalandı. Bunun 2022'nin sonlarında başlaması planlanırken, Eni anlaşmanın aslında 2023 veya 2024'te bir noktada maksimum seviyeye kadar kademeli bir artış öngördüğünü söyledi.
UZUN DÖNEM (2025 ve SONRASI)
3-4 yıl sonrası sermaye ve becerilerini yeniden kullanan bir sektöre, 2050 net sıfır hedefine ulaşmak için gereken kaynakları bir araya getirme, yeniden toparlanma ve yeni veya genişletilmiş bir dizi gaz tedarik düzenlemesini çözmeye çalışma zamanı verir.
Ayrıca daha uzun dalga boylu talep tarafı eylemlerinin etkili olması ve daha önce görülmemiş ölçekte gerçek finansal destek ile somut pozitif politika müdahalelerine tabi olarak yenilenebilir enerji projelerinin tamamlanması için zaman tanır.
Hepsi 2025 sonu ile 2028 başı arasında devreye girecek olan bir dizi proje inşa edilmekte. Bunlar arasında LNG Kanada, Golden Pass ve Driftwood'daki iki ABD Körfez Kıyısı projesi ve Katar'dan artan gaz ithalatı yer almakta.
Romanya ve Karadeniz'deki Neptun Deep açık deniz projesinin devam edip etmeyeceği açık bir soru.
Saha ExxonMobil tarafından OMV Petrom ile yarı yarıya ortaklıkla 2012 yılında keşfedildi ve arama çalışmaları 2016 yılında tamamlandı. Ancak hükümetin ağır koşulları, özellikle de kısıtlayıcı koşullar ve gelirlerin kademeli olarak vergilendirilmesini öngören 2018 tarihli bir yasa, ExxonMobil'in girişim için yaklaşık 750 milyon dolar harcadıktan sonra Aralık 2019'da çekilme kararı almasına neden oldu. Ancak Romanya'nın doğal gaz şirketi Romgaz, Kasım 2021'de Exxon Mobil'in yüzde 50 hissesini 1,06 milyar dolara satın almayı kabul ettiği için proje hala devam ediyor.
Bu durum, üretim programına ilişkin nihai yatırım kararının 2023 yılında alınacağını ve üretimin 2026-2027 yıllarında başlayabileceğini varsaymayı makul kılıyor.