Taliban bölgede ve dünyada nasıl bir politika izleyecek?

Taliban’ın geçtiğimiz günlerde Afganistan’ın başkenti Kabil’e girmesi tüm dünyada şaşkınlıkla karşılandı. ABD ve NATO kuvvetlerinin askeri olarak tamamen çekildiği ülkede, Taliban’ın bu kadar kısa sürede başkente girmesi beklenmiyordu.

Taliban unsurları yaklaşık 60-70 bin asker gücünden oluşturulan; ABD tarafından eğitilen, donatılan Afgan ordusu ise yaklaşık 300 bin askerden meydana geliyordu. Askeri olarak hava desteğine sahip olamayan Taliban, ABD’nin çekilmeye başlamasının ardından kısa sürede ilerleme kaydetti. Geçtiğimiz hafta ülkenin ikinci büyük şehri Kandahar’da kontrolü ele geçiren Taliban, başkent Kabil’i de ele geçirdikten sonra iktidarını ilan etti.

Afgan ordusunun bu kadar kısa sürede yenilgi alması, Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkeyi terk etmesi ve Taliban’ın iktidarını ilan etmesi; tüm dünya tarafından hazırlıksız yakalanılan bir durum oldu. Taliban’ın nasıl bir politika izleyeceği, eski uygulamalarını devam edip ettirmeyeceği, dış ülkelere karşı saldırgan bir tutum sergileyip sergilemeyeceği, dünyaya ne mesajlar vereceği merak konusu oldu.

Taliban’ın başkent Kabil’e girmesinin ardından kısa süre içerisinde temas kurduğu ülkelerden biri Rusya diğeri ise Çin oldu. Bu iki ülkenin, ABD’nin olmadığı bir Afganistan’da, ilerleyen dönemlerde Taliban ile daha sık temaslar kurması ve ilişkilerini geliştirmesi bekleniyor.

Taliban bir taraftan bazı ülkelerle temas kurarken, bir taraftan ise dünyaya birtakım mesajlar verdi. Ülkede kadınların başı kapalı bir şekilde eğitim alabileceğini söyleyen Taliban, tüm dünya ile ilişkilerini geliştirmek istediklerini açıkladı. Ayrıca Taliban’ın tüm Afgan ordusu mensupları ve hükümet yetkilileri hakkında genel af ilan etmesi de tüm dünya tarafından dikkat çekti. Ancak verilen bu mesajlara rağmen tüm dünyada Taliban endişesi sürüyor. Özellikle ABD ve Batı dünyasında Taliban’ın gelecekteki faaliyetleri hakkında büyük bir endişe söz konusu.

ABD ile birlikte birçok Avrupa ülkesi, Taliban’ı meşru olarak tanımak için birtakım şartlar ortaya koyuyor. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Afganistan’daki son durum hakkında yatığı açıklamada, “Halkının temel haklarını koruyan, teröristleri barındırmayan ve nüfusunun yarısı olan kadın ve kız çocuklarının temek hakları da dahil olmak üzere halkının temel haklarını koruyan geleceğin Afgan hükümeti, birlikte çalışabileceğimiz bir hükümet olur” ifadelerini kullandı.

Dünya tarafından tanınmak isteyen Taliban’ın; yeni hükümet döneminde, önceki hükümet dönemindeki birçok uygulamasını terk etmesi bekleniyor. Özellikle kadın hakları konusunda Taliban’ın bazı adımlar atması mümkün olabilir. Bu adımları atmaması halinde ise Taliban’ın dünya tarafından tanınması zor görünüyor.

TALİBAN’IN KOMŞULARI İLE İLİŞKİLERİ NASIL?

Taliban, kurulduğu tarihten itibaren Pakistan ile iyi ilişkilere sahip oldu. Taliban’ın kurulmasında ve kısa süre içerisinde büyümesinde Pakistan hükümetinin önemli bir rolü var. Taliban’ın hükümete geçtiği dönemde de iki taraf arasında olumlu ilişkiler devam etti. ABD’nin Afganistan’a girmesi ve Taliban’ın düşmesinin ardından geçen 20 yıllık süreçte, iki taraf arasındaki iletişim ve diyalog sürekli devam etti.

Taliban ile Pakistan’ın önümüzdeki dönemde iyi ilişkiler geliştireceğini ve ekonomik olarak ortak anlaşmalar üzerinde duracaklarını söylemek mümkün. ABD ile kötü ilişkilere sahip olan Taliban ile Pakistan’ın, siyasi ve askeri olarak da birlikte hareket edeceğini söyleyebiliriz.

Taliban ile İran arasında ise geçmiş yıllarda büyük sorunlar vardı. Özellikle Taliban’ın hükümette olduğu dönemde iki taraf arasında sürekli krizler meydana geldi. ABD’nin Afganistan’ı işgalinde herhangi bir müdahalede bulunmayan İran, Taliban’ın hükümetten düşmesine en çok sevinen ülkeler arasında yer aldı. Ancak son yıllarda ise iki taraf arasında sorunlar ortadan kalkmış bulunuyor.

Geçtiğimiz senelerde iki taraf arasında karşılıklı temaslar başladı. İran ile Taliban heyetleri defalarca kez bir araya gelerek, ABD karşıtı bir pozisyonda ortaklık aradı. İki taraf arasında güçlenen iletişim, ikili ilişkilerin gelişmesine etkili oldu. Biden’ın Afganistan’dan çekilme kararını aldığı dönemde ise İran’ın ara buluculuğunda Taliban ile Afgan hükümeti yetkilileri Tahran’da bir araya geldi. Taliban ile İran arasında son yıllarda gelişen iletişim, ilerleyen dönemde ikili ilişkilerin nasıl seyredeceği konusunda önemli işaretler veriyor.

Taliban’ın Afganistan sınırları dışına çıkarak herhangi bir faaliyette bulunmaması halinde, İran ile ilişkilerinde sorun yaşaması beklenmiyor. İki tarafın da ABD karşıtı bir pozisyonda birleşmesi ve Amerikan askeri gücünün tamamen bölgeden çıkartılması için birlikte çalışması mümkün olabilir.

Taliban’ın kuzeyde bulunan Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan gibi komşuları ile de yakın temas kurması ve ilişkilerini geliştirmeye çalışması bekleniyor. Ancak bu ülkelerin de Taliban’ın hangi faaliyetlerde bulunacağı ve bölgede nasıl bir politika izleyeceği konusunda endişesi bulunuyor.

TALİBAN SONRASI 'YENİ ASYA'

Taliban’ın Afganistan’da yeniden hükümete geçmesi ile birlikte Asya’da tüm dengeler değişebilir. Rusya, Çin, İran ve Pakistan’dan oluşan ABD ve Batı karşıtı Doğu bloku; bu ittifakın içerisine Talibanlı Afganistan’ı da dahil etmek isteyecektir. Bu durumun gerçekleşmesi halinde, Asya’daki ABD ve Batı karşıtı cephe, önemli bir koz elde edebilir.

Afganistan’dan yeni çekilen ABD ve NATO müttefiklerinin ise kısa vadede bölgeye geri dönmesi beklenmiyor. Ancak Taliban’ın Afganistan’daki ABD personellerine ya da askeri üslerine müdahale etmesi halinde durum farklılık kazanabilir. ABD ve Batı dünyasının önümüzdeki dönemde daha çok Çin’e komşu olan ülkelere yoğunlaşması bekleniyor.