Taliban sonrası Afganistan ile ilişkiler nasıl şekillenecek?

20 Ocak’ta göreve gelen ABD Başkanı Joe Biden, kısa bir müddet sonra ülkesinin askeri olarak Afganistan’dan çekileceğini duyurdu. Sonsuz savaşı artık sonlandıracağını söyleyen Biden, Mayıs ayından itibaren ABD birliklerini Afganistan’dan çekmeye başladı. ABD ile birlikte NATO kuvvetleri de ülkeyi terk etmeye başladı. Yaklaşık 20 yıldır Afganistan’da bulunan ABD, Taliban’ı bitirme ve ülkeye barışı getirme gibi amaçlarına ulaşamadan askerlerini geri çekti.

ABD ve NATO kuvvetlerinin çekilme sürecinin başlamasıyla birlikte Taliban kısa süre içerisinde harekete geçti.

ABD’nin ülkede bulunduğu süre içerisinde daha çok dağlara çekilen ve ülkenin yaklaşık yüzde 70’ini kontrol eden Taliban, hızlı bir şekilde ilerleme kaydederek önemli kent ve ilçe merkezlerini ele geçirdi. Taliban’ın kısa süre içerisinde birçok noktada kontrolü sağlaması üzerine başta ABD olmak üzere diğer birçok ülkeden, Afganistan hükümetinin çökebileceği yönünde açıklamalar gelmeye başladı.

Sahada sürekli kaybeden ve gerekli karşılığı veremeyen Afgan hükümeti, kontrolünde bulunan birçok noktayı Taliban’a terk etmek zorunda kaldı. Taliban’ın ilerleyişi hızlı bir şekilde gerçekleşirken, ABD ise bölgedeki personellerini tahliye etti. Afganistan’daki ABD şirketlerinde çalışan birçok Afgan da ABD tarafından ülkeden çıkarıldı.

ABD ülkeden çıkarken geride büyük bir enkaz bıraktı. 20 yıllık işgal sürecinde Afganistan; acılardan, çatışmalardan, kanlı suikastlardan ve terör faaliyetlerinden bir türlü kurtulamadı. Ülkede sürekli bir iç savaş hali yaşanırken; güvenlik, barış ve huzur ortamı, siyasi istikrar ise sağlanamadı. ABD’nin Afganistan’dan çekilme kararı nedeniyle birçok üst düzey yetkili ve siyaset uzmanı Başkan Joe Biden’a ciddi eleştirilerde bulundu.

TALİBAN BAŞKENT KABİL’İ ELE GEÇİRDİ

ABD’nin çekilmesi ile dağlardan inerek şehirleri ele geçirmeye başlayan Taliban, geçtiğimiz gün başkent Kabil’e girdi. Taliban’ın bu kadar kısa sürede Kabil’e girmesi ve Afgan ordusunun etkisizliği tüm dünyada şaşkınlıkla karşılandı. Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani, Taliban’ın Kabil’e girmesinin ardından ülkeyi terk etti.

Taliban’ın başkent Kabil’e girmesinin ardından binlerce Afgan, Hamid Karzai Havalimanı’na akın etti. Yüz ninlerce Afgan ise İran başta olmak üzere komşu ülkelerin sınırlarına giderek ülkeyi terk etmeye çalışıyor. Taliban’dan, “Afganistan’da savaş bitti” yönünde açıklama gelirken, Afganistan hükümetinin tamamen çöktüğü söyleniyor. Tüm bu gelişmeler, birkaç gün içerisinde Taliban’ın, Afganistan'da hükümetini ilan edeceğini gösteriyor.

TALİBAN HÜKÜMET OLURSA NE OLUR?

Afganistan’da yaşanan gelişmeler ve içinde bulunulan durum, Taliban’ın ülkede iktidarı ele geçirmek üzere olduğunu gözler önüne seriyor. Taliban’ın iktidar olması halinde başta emperyalist devletler olmak üzere Afganistan’a komşu ülkelerin nasıl bir politika izleyeceği merakla bekleniyor.

Taliban karşısında ne yapacağı bilinmeyen ülkelerden biri ABD. Afganistan’dan çekilmeye başlaması ile birlikte Taliban’ın ülkeyi ele geçireceğini bilen ABD, bu duruma seyirci kalmayı tercih etti. ABD, tüm şehirleri ele geçirerek Afganistan’da yeniden hükümet kurması sürecinde Taliban’ın önünü açan unsur oldu.

20 sene önce Taliban’ı tamamen yok etme hedefiyle Afganistan’a giren ABD, bugün ise Taliban’ı bitiremeyerek ve herhangi bir anlaşma imzalamadan ülkeyi terk etti. Geçtiğimiz sene Taliban ile Afgan hükümeti arasında barış müzakerelerinde ara buluculuk rolü üstlenen ABD, bu görüşmelerden istediğini alamadı. İki taraf arasında kapsamlı bir barış anlaşması imzalanamazken, ABD ile Taliban arasındaki temaslar da sonuçsuz kaldı. ABD’nin taraflar arasında kapsamlı bir anlaşma yapmaksızın ülkeden çıkması, Afganistan’da yaşanan kaos ortamının en etkili sebeplerinden biri oldu.

ABD, Afganistan’da her iki tarafın da barışması ve birlikte çalışması gerektiğini savunuyor. ABD’li yetkililerden gelen açıklamalar, kısa vadede geri dönüşün mümkün olmadığını gösteriyor. İlerleyen dönemde ABD ile Taliban arasında doğrudan ya da dolaylı yollardan temasların yaşanabilmesi mümkün. Ancak ABD için en hassas konu Afganistan’daki askeri üsleri ve personelleri. Taliban’ın ABD üslerine ya da personellerine saldırı düzenlemesi halinde bölgede yeni gelişmeler yaşanabilir. Taliban, Orta ve Güney Asya’daki çıkar ve menfaatlerini tehdit ederse, ABD'nin kısa süre içerisinde Afganistan’a geri dönüş gündeme gelebilir.

RUSYA: “TALİBAN BİZİM İÇİN TERÖR ÖRGÜTÜ”

Taliban’ın Afganistan’da başkent Kabil’i ele geçirip hükümetini ilan etmesinin ardından gözlerin çevrildiği bir diğer ülke Rusya oldu. Geçtiğimiz sene Taliban yöneticileri ile Afgan yetkililer Moskova’da bir araya gelmiş, Rusya her iki taraf arasındaki görüşmelerde ara buluculuk rolünü üstlenmişti. Ancak ABD’nin ara buluculuğunda olduğu gibi Rusya’nın ara buluculuğu da beklenen sonucu vermemişti.

Rusya ile Taliban arasında birtakım temaslar olduğu bilinirken, aynı zamanda Taliban terör örgütü olarak tanınmaya devam ediyor. Ancak Rusya, Afganistan’da kontrolü sağlamasının ardından üst düzey Taliban yetkilileri ile görüşmeyi sürdürüyor. Bu durum, Rusya’nın coğrafi şartlar ve kendi güvenliği için Taliban ile ilerleyen dönemde iletişim kuracağını gözler önüne seriyor. İlerleyen dönemde her iki taraf arasında karşılıklı temasların olması öngörülüyor.

ÇİN VE İRAN İLETİŞİMİNİ SÜRDÜRÜYOR

ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi ile birlikte Taliban ve Afgan hükümeti arasında çatışmalar artarken, geçtiğimiz aylarda İran’ın başkenti Tahran’da taraflar bir araya gelmişti. İran’ın uzun zamandır hem Taliban hem de Afgan hükümeti ile temasları bulunuyor. Geçmişte Taliban ile büyük sorunlar yaşayan İran, son birkaç yıl içerisinde kurduğu diyalog sayesinde ilişkilerini geliştirdi.

İran’ın en büyük endişesi ise Taliban’dan kaçan Afganistanlıların İran’a gelmesi. Yıllardır büyük bir ekonomik krizin içinde bulunan İran, Afganistan’dan gelecek göçmenlere kapılarını açarak yeni bir yük altına girmek istemiyor. Taliban ile İran arasında kısa vadede herhangi bir sorunun yaşanması beklenmiyor. Afgan göçmenlerin ise bir süre İran’ın başını ağrıtacağı tahmin ediliyor.

Taliban ile iletişim kuran bir diğer ülke olan Çin, ABD’nin Afganistan’dan çekildiği bir dönemde ülkedeki nüfuzunu artırmak istiyor. Bu nedenle Çin’in, ilerleyen dönemde Taliban ile ilişkilerini güçlendirmesi ve Afganistan’a yeni ticaret yolları inşa etmesi bekleniyor. Bazı uzmanlar tarafından, Taliban’ı meşru olarak tanıyacak ilk ülkenin Çin olacağı iddia ediliyor.

Taliban’ın başkent Kabil’e girmesinin ardından Çin’den, “Afgan halkının tercihine saygılıyız” şeklinde açıklama geldi. İlerleyen dönemde iki taraf arasında dostane ilişkiler kurulması bekleniyor.