Türkiye-Rusya ilişkilerinde çözüme kavuşmayı bekleyen sorunlar neler?

Türkiye’nin, 2015 yılında hava sahasını ihlal ettiği gerekçesi ile Rus savaş uçağını düşürmesi üzerine iki ülke arasındaki ilişkiler derinden sarsılmıştı. Suriye’nin çeşitli bölgelerinde karşı karşıya gelen ve tamamen farklı hareket eden iki ülke, uçak krizinin ardından ilişkilerinde zorlu bir döneme girdi.

Dönem içerisinde Rusya Türkiye’ye yönelik birtakım yaptırımlar uygularken, Türkiye ise Suriye’deki PKK/PYD gibi terör örgütlerine karşı faaliyetlerini devam ettirdi. Daha sonra 2016 yılında 15 Temmuz darbe girişiminin yaşanmasının ardından iki ülke ilişkileri normalleşmeye başladı. Darbe girişimine karşı olduğunu açıklayan Rusya, Türkiye’deki meşru hükümeti desteklediklerini belirtti.

Rusya tarafından yapılan bu açıklama, iki ülke arasında bir yıldır sert seyreden ilişkilerin yumuşamasına sebep oldu. Darbe girişiminden yaklaşık bir ay sonra Rusya’ya giden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya geldi. İki liderin görüşmesinde, Türkiye-Rusya ilişkileri hakkında önemli konular ele alındı.

Erdoğan ve Putin’in 2016 Ağustos’unda bir araya gelmesinin ardından, iki ülke arasında yeni bir sayfa açıldı. Suriye’de birbirinden tamamen farklı hareket eden ve farklı bir politika izleyen iki ülke, ortak çözüm bulmanın yollarını aradı. İran ile birlikte Türkiye ve Rusya; Astana ve Soçi süreçlerini başlatarak, Suriye’deki savaşın sonlanması için kalıcı çözüm yolları üzerinde çalıştı.

Türkiye-Rusya ilişkilerini doğrudan etkileyen bir diğer olay ise Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini satın alması oldu. Süreç içerisinde birçok görüşme gerçekleştiren iki ülke, en sonunda anlaşmaya vardı. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemleri almasına ABD başta olmak üzere NATO ülkelerinden şiddetli tepki geldi. 2019 yılında S-400 hava savunma sistemlerinin Türkiye’ye teslimatının başlaması ile birlikte ABD ve NATO'dan Türkiye’ye yönelik yaptırım açıklamaları gelmeye başladı. Ancak yaptırım tehditlerine rağmen kararından dönmeyen Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini tamamen aldı.

Türkiye ve Rusya, Suriye gibi Libya’da yaşanan olaylar üzerinde de farklı politikalar izledi. Türkiye, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından meşru olarak kabul edilen Ulusal Birlik Hükümeti’ni desteklerken; Rusya ise ülkenin büyük bir bölümünü kontrolü altında tutan General Hafter’dan yana taraf oldu. Ayrıca Suriye’de olduğu gibi Libya’da da Rus paralı askerler görüldü.

Suriye, Libya, Ukrayna gibi ülkelerde farklı düşünen, farklı hareket eden ve birbirinden ayrı politikalar izleyen iki ülke; ticari ve ekonomik olarak ilişkilerini her geçen gün güçlendirdi. Özellikle Mersin’de devam etmekte olan Akkuyu Nükleer İnşaat Projesi, iki ülkenin ticari ve ekonomik ilişkilerini doğrudan etkiliyor.

2021 YILINDA NELER YAŞANDI?

Türkiye-Rusya ilişkileri son aylarda bazı sorunlar ile karşı karşıya kaldı. Bu sorunların başında ise Ukrayna’da yaşanan olaylar geliyor. Ukrayna’nın doğusunda yer alan Donbass şehrinde, Rusya ile Ukrayna askeri güçleri karşı karşıya geldi. Bölgede uzun bir süre boyunca askeri hareketlilik yaşandı.

Donbass’taki Rus yanlılarının çokluğuna dikkat çeken Rusya, bu bölgeyi kendi topraklarına katmak istiyor. Ukrayna ise Kırım ve Sivastopol’un ardından Donbass’ın da Rusya toprağı olmasına izin vermek istemiyor. Türkiye bu süreç içerisinde kimseden taraf olmadığını açıkladı. Ancak Türkiye’nin Ukrayna’ya Bayraktar TB2 İHA ve SİHA’ları satması Rusya tarafından olumsuz karşılanıyor. Bununla birlikte Türkiye’nin; Rusya’nın Kırım ve Sivastopol’ü ilhakını tanımadığı ve karşı çıktığı biliniyor.

Suriye’nin kuzey batısında bulunan İdlib şehrindeki belirsizlik ise devam ediyor. Bölgede El Nusra gibi terör örgütüne mensup binlerce militan bulunurken, aynı zamanda milyonlarca sivil yaşıyor. Türkiye bölgeye yapılacak saldırının siviller üzerindeki etkisinden ve yaşanacak göç dalgalarından endişe duyuyor. Beşar Esad’a destek veren Rusya ise bölgenin silahlı tüm unsurlardan arındırılmasını istiyor. İki ülke geçtiğimiz senenin Mart ayında bir anlaşma sağlamış, daha sonrasında ise bölgede ortak devriyeler gerçekleştirmeye başlamıştı. İdlib’de Türk ve Rus askerlerinin ortak devriyelerini devam ediyor. Ancak ilerleyen dönemde Rusya ve İran destekli Esad’ın, İdlib’e yönelik operasyon başlatması bekleniyor. İdlib’e yapılacak bir operasyon; bölgedeki gerginliği yine artırmakla birlikte aynı zamanda Türkiye-Rusya ilişkilerini de olumsuz etkileyecektir.

S-400’LERDEN SONRA SU-35 VE SU-57’LER GÜNDEMDE

Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini almasının ardından ABD tarafından F-35 uçakları programından çıkartılmıştı. ABD’nin, S-400’leri elinden çıkarması için Türkiye’ye baskı yaptığı ve birtakım yaptırımları gündeme getirdiği biliniyor.

Geçtiğimiz aylarda konuşma yapan Rusya Federal Askeri ve Teknik İşbirliği Servisi (FSVTS) Sözcüsü Valeriya Reşetnikova, Rus yapımı Su-35 ve Su-57 uçaklarını Türkiye'ye satabileceklerini dile getirdi. Reşetnikova, “Türk tarafına teknik şartnamelerin tam olarak bildirildiği unutulmamalı. Bu uçaklar için Türkiye’den bir talep gelirse biz müzakerelere hazırız” şeklinde konuştu. Rusya’nın daha önce Türkiye’nin beşinci nesil uçağı projesi TF-X’in geliştirme programına katılmaya hazır olduğunu Ankara’ya ilettiğini söyleyen Reşetnikova, “Ancak Ankara’dan şu ana kadar gelen talep olmadı” ifadelerini kullandı.

Bu konuşmanın ardından değerlendirmelerde bulunan Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, “Kategorik olarak bizim, X ülkesinin uçağına karşıyız, Y ülkesinin uçağına karşıyız dememiz söz konusu olamaz. Eğer mevcut ihtiyaçlarımıza dönük Rusya’da bir uçak varsa ve bizim bunu kendi sistemimize sokup çalıştırma manasında zorluk yaşanmayacaksa biz tabii bu uçağı Rusya’dan ya da Avrupa’da başka bir ülkeden de alabiliriz” ifadeleri ile Rusya’ya yeşil ışık yaktı.

Türkiye’nin Rusya’dan Su-35 ya da Su-57 avcı uçaklarını almasına bazı uzmanlar mesafeli yaklaşırken, bazı uzmanlar ise Türkiye’nin ihtiyacını kapatması için bu durumu gerekli görüyor. Birtakım uzmanlar, bugüne kadar NATO ve ABD silahlarını kullanmış olan Türkiye’nin, Rus yapımı uçaklara uyum sağlamakta zorlanabileceğini dile getiriyor.

ABD ve NATO tarafından baskı ve yaptırım tehditleri ile karşı karşıya kalan Türkiye’nin, yakın bir zaman içerisinde Rusya ile askeri silah anlaşması yapması beklenmiyor. Ancak ilerleyen dönemlerde, Türkiye’nin ihtiyaçları doğrultusunda yeniden Rus yapımı silahları satın alması gündeme gelebilir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın NATO Zirvesi öncesinde ABD Başkanı Joe Biden ile yüz yüze yapacağı görüşme, yeni dönemde Türkiye-ABD ve Türkiye-Rusya ilişkilerinin seyrini ciddi bir şekilde etkileyebilir.

RUSYA TÜRKİYE’YE YÖNELİK UÇUŞ YASAĞINI YİNE UZATTI

Öte yandan Rusya’nın Türkiye’ye yönelik uçuş yasağı uygulaması devam ediyor. Daha önce koronavirüs vakalarının artması nedeniyle Türkiye’ye seyahati 15 Nisan’dan 1 Haziran’a kadar sınırlandırma kararı alan Rusya, söz konusu süreyi uzattığını duyurdu.

Rusya Koronavirüsle Mücadele Merkezi tarafından yapılan açıklamada, Türkiye’ye yönelik uçuş yasağının 21 Haziran tarihine kadar uzatıldığı belirtildi. Bu durum Türkiye’deki turizm sezonunu olumsuz olarak etkiliyor. Daha önce Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ve Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Rusya’nın başkenti Moskova’ya gitmiş ve yasakların kaldırılması konusunda yetkililerle birtakım görüşmeler gerçekleştirmişti. Rusya’nın Türkiye’ye yönelik uçuş yasağı, iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri olumsuz olarak etkilemeye devam ediyor.