Türkiye’nin önünde 2 büyük fırsat: Kalkınma Yolu Projesi ve Zengezur Koridoru

Hüseyin Can TOPKAYA

huseyincantopkaya@intell4.com

Türkiye’nin son dönemde üzerinde en çok çalıştığı projelerden biri Kalkınma Yolu Projesi. Bu proje ilk olarak 2010 yılında gündeme gelmiş, bölgede yaşanan gerilimler ve krizler nedeniyle çalışmalar durdurulmuştu.

Irak Ulaştırma Bakanlığı 2010 yılında, Büyük Fav Limanı’ndan Suriye ve Türkiye’ye demir yolu inşaatı hedefleri neticesinde gelen yatırım tekliflerini onayladıklarını açıklamıştı. Ancak 2011 yılında Suriye’de iç savaşın patlak vermesi sonrası proje ile ilgili çalışmalar sonlanmıştı.

2014 yılında Kalkınma Yolu Projesi ile ilgili Irak hükümeti ile Dünya Bankası arasında bir anlaşma imzalandı. 

2010-2020 yılları arasında Orta Doğu ve Körfez bölgesinde birçok krizin, çatışmaların ve ülkeler arasında gerilimlerin yaşanması, Kalkınma Yolu Projesi’nin hayata geçirilmesinin önünde engel oldu.

Bu dönemde Suriye-Körfez, Türkiye-Suriye, Körfez-Katar, Türkiye-Mısır, İran-Körfez ilişkilerinde çeşitli sorunlar yaşandı. 

2020’den itibaren ise tüm Orta Doğu’da barış rüzgarları esmeye başladı. Körfez ülkeleri ile ilişkilerini normalleştiren Türkiye; Suriye ve Mısır ile de yeniden diplomatik temaslar kurmaya başladı. 

Rusya ve İran’ın desteğiyle koltuğunu koruyan Suriye lideri Esad, Arap Birliği’ne geri döndü ve Körfez ile ilişkilerini yeniden tesis etti. 

2016 yılından bu yana diplomatik ilişkisi bulunmayan bölgenin iki önemli ülkesi Suudi Arabistan ve İran ise Çin’in ara buluculuğunda barıştı ve ilişkilerinde normalleşme yoluna gitti.

Bölgedeki bu gelişmeler, Körfez ve Orta Doğu ülkelerinin Kalkınma Yolu Projesi’ni yeniden gündeme almalarını beraberinde getirdi. Ekim 2023’te bölge ülkeleri Bağdat’ta düzenlenen bir konferansta bir araya gelerek projeyi ele aldı. 

Söz konusu proje, 1200 kilometrelik demir yolu ve otoyol ile Türkiye’yi, Basra Körfezi’ndeki Fav Limanı’na bağlamayı amaçlıyor. Hindistan ve Çin'den ticari ürünler Basra Limanı'na gelecek. Basra’dan başlayan bu yol, Irak’ın ticari hacmi yüksek şehirlerinden geçmesinin ardından Irak ve Suriye’nin ortak noktalarından Türkiye’ye giriş yaparak Mersin Limanı’na ulaşacak ve sonrasında Avrupa’ya devam edecek. 

Bu projenin maliyetinin 20 milyar doları bulması beklenirken, 2029 yılına dek tamamlanması planlanıyor.

Irak Hükümet Sözcüsü Basim Avvadi, Avrupa üzerinden Türkiye’ye gelen malların Irak üzerinden Körfez ülkelerine sadece 10 saat gibi bir sürede ulaşacağını söylüyor. Bu proje ile birlikte petrol ithal etme zorunluluğu olan bölge ülkelerinin yeni bir avantaj elde etmesi bekleniyor. 

Irak Başbakanı Muhammed Siya es-Sudani, “Bu proje, petrol dışı sürdürülebilir ekonominin temeli, Irak’ın komşularına ve bölgeye hizmet eden bağlantının düğüm noktası” ifadeleriyle projenin önemine dikkat çekiyor.

Bu projede Ankara ve Bağdat hükümetleri, devam eden çalışmalara ek olarak 23,8 milyar dolar değerinde yatırım yapacak. AA’nın aktardığına göre, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, söz konusu proje kapsamında yürüttüğü çalışmalarla ülkeden geçen 2 bin 88 kilometrelik demir yolu bağlantısı için 615 kilometrelik yeni hat, 1912 kilometrelik kara yolu koridoru için ise 320 kilometrelik yeni otoyol yapımı planlamış durumda. 

Bu demir yolu ağının 439 kilometresi mevcut durumda bulunurken, 1034 kilometresi devam ediyor ve 615 kilometresi planlanıyor. Planlanan demir yolu ağları Gaziantep-Ovaköy arasında bulunurken, bu demir yolu için 5,8 milyar dolarlık yatırım gerçekleştirilecek.

Kalkınma Yolu Projesi çerçevesinde ülkeden geçen kara yolunun 1912 kilometre olması bekleniyor. Bu kara yollarının 1592 kilometresi mevcut durumda bulunuyor. 320 kilometre için planlama yapılırken, Şanlıurfa-Ovaköy arasında planlanan kara yolunun yatırım tutarının yaklaşık 2 milyar dolar olması bekleniyor.

Konu hakkında açıklamalarda bulunan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu ise iki kıta arasında ticaret güzergahını kısaltacak Kalkınma Yolu Projesi’ni yakın zamanda hayata geçirmeyi hedeflediklerini söyledi.

Uraloğlu, “Bugün bitirmiş olsaydık Süveyş Kanalı’ndaki sıkıntılar konuşulmuyor olurdu ve sadece 21 günde bu ulaşımı biz sağlamış olurduk. Projeler bitme aşamasında. Bu sene içerisinde başlayabilir miyiz diye gayret içerisindeyiz” dedi. 

ZENGEZUR KORİDORU TÜRKİYE’Yİ ORTA ASYA’YA BAĞLAYACAK

Türkiye’nin son yıllarda üzerinde en çok durduğu projelerden bir diğeri de Zengezur Koridoru. Azerbaycan’ın 2020 yılında İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nı kazanması ve toprakları işgalden kurtarmasının ardından gündeme gelen bu proje için çalışmalar sürdürülüyor.

Zengezur Koridoru’nun açılması ve faaliyete geçmesi durumunda Türkiye ile Orta Asya arasında yeni bir karasal bağlantı kurulmuş olacak. Zengezur Koridoru ile birlikte Bakü Limanı doğrudan Türkiye’ye bağlanacak. 

Bu koridorla birlikte Türkiye ile Azerbaycan arasında doğrudan demir yolu ve kara yolu ulaşımı sağlanacak. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, bu proje kapsamında Kars’tan Dilucu’na kadar uzanan 224 kilometre uzunluğunda yeni demir yolu hattı kurmayı planlıyor.

Türkiye ile Azerbaycan son dönemde bu projeyi gerçekleştirmek için çalışmalarını yoğunlaştırmış durumda. Ancak Ermenistan yönetiminin bu projeye olumsuz yaklaştığı biliniyor. Kendi toprakları üzerinden bu koridorun açılmasına karşı çıkan Erivan, bu projenin gerçekleşmesi halinde ticaretinin olumsuz etkileneceğini düşünüyor.

Türkiye ile Azerbaycan ise bu koridorun faaliyete geçmesi durumunda Ermenistan da dahil bölge ülkelerinin tamamında ticaretin gelişeceğini savunuyor. Ermenistan’ın yanı sıra İran da Zengezur Koridoru’nun faaliyete geçmesine sıcak yaklaşmıyor. İran, bu koridorun açılması durumunda Türkiye’nin Kafkasya ve Orta Asya bölgelerinde bir güç haline geleceğini düşünüyor. 

Tahran ayrıca, koridorun açılması durumunda Türkiye’den Orta Asya’ya giden ürünler için kendi ticaret yollarının devre dışı kalacağını düşünüyor. Rusya ise Zengezur Koridoru konusunda olumsuz mesajlar vermiyor. 

Kalkınma Yolu Projesi ve Zengezur Koridoru’nun faaliyete geçmesi durumunda, Türkiye Asya ile Avrupa arasında çok kritik bir köprü rolünü üstlenecek. Bu projeler, Türkiye’nin ve bölge ülkelerinin ekonomilerinin büyümesini beraberinde getirecek. 

Çin ve Hindistan Kalkınma Yolu Projesi’ni desteklerken, Rusya ise Zengezur Koridoru’nun faaliyete geçmesine sıcak yaklaşıyor. 2030 yılına dek bu projelerin faaliyete geçmesi ve bölge ticaretinin canlanması bekleniyor.