Etiyopya ile Somali arasında Somaliland krizi derinleşiyor

Etiyopya, uzun yıllardır kıyısı bulunmadığı Kızıldeniz’e erişim sağlamaya çalışıyor. Geçtiğimiz günlerde Etiyopya’daki Abiy Ahmed hükümeti, bu konuda ilk yasal adımları attığını duyurdu. Etiyopya ile 1991’de Somali’den ayrılarak tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden Somaliland arasında İkili İşbirliği Protokolü imzalanması, bölgedeki tansiyonun yükselmesine neden oldu.

06/01/2024 18:15 Güncelleme: 10/06/2024 13:38

Hüseyin Can TOPKAYA

BBC’nin aktardığına göre, protokol kapsamında Etiyopya, Somaliland’ın Berbera Limanı’nı kullanabilecek. Anlaşmanın maddelerinden birinde ise Etiyopya’nın ilerleyen zamanlarda Somaliland’ın bağımsızlığını tanıyabileceği dile getiriliyor.

Somali ise 1991 yılından bu yana Somaliland’ın bağımsızlığına karşı çıkıyor ve o bölgeyi kendi toprakları olarak kabul ediyor. Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği de Somaliland’ı tanımıyor.

Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, geçtiğimiz aylarda yaptığı açıklamada, deniz bağlantısının ülkesi için var oluşsal bir mesele olduğunu vurgulamıştı. Ahmed’in Kızıldeniz ile ilgili açıklamalarının ardından bölgede tansiyon yükselmişti.

İki taraf arasındaki anlaşmanın detayları açıklanmazken; Abiy Ahmed’in ofisinden yapılan açıklamada anlaşmanın, “Etiyopya’nın deniz bağlantısının sağlanmasına yönelik bir adım olduğu” kaydedilmişti.

Ahmed’in ulusal güvenlik danışmanı Redwan Hussien ise sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “anlaşma ile kiralanmış bir askeri üsse erişim sağlanacağını” belirtmişti.

İkili İşbirliği Protokolü’nün yasal olarak bağlayıcılığı olmayan bir belge olduğu ancak bir niyet göstergesi ve imzalayan tarafların anlaşmaya uyması için sorumluluklar doğurabileceği belirtiliyor.

Abiy Ahmed hükümeti söz konusu anlaşmayı büyük bir diplomatik zafer olarak nitelendirirken; Somaliland Dışişleri Bakanlığı ise anlaşmanın ülke için önemli bir diplomatik dönemeç olduğuna dikkat çekiyor.

Somaliland Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, “50 yıl boyunca sürekli bir kiralama sözleşmesi karşılığında Etiyopya donanmasına 20 kilometre deniz erişiminin sağlanacağı” belirtildi.

100 milyondan fazla nüfusuyla dünyanın en kalabalık kara ülkelerinden biri olan Etiyopya, Eritre’nin 1990’ların başında ayrılması sonrası denize erişimini kaybetmişti.

İthalat ve ihracat için komşu Cibuti’nin bir limanını kullanan Etiyopya, 2018 yılında da Somaliland ile benzer bir anlaşma imzalamıştı. Ancak bu anlaşma 2022 yılında bozulmuştu.

“BÖLGEDE İSTİKRARSIZLIK DAHA DA ARTABİLİR”

Dünya Gazetesi’nin haberine göre, Somalili araştırmacı ve eski Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Abdirashid Hashi, Abiy Ahmed hükümetinin attığı adımın istikrarsızlığa kapı araladığını belirterek, “Etiyopya’nın Somaliland’ı bağımsız olarak tanıyıp Somali’nin toprak ve denizini ilhak etme planı, Somalililer tarafından sebepsiz ve arsız bir savaş ilanıyla eş görülüyor” değerlendirmesinde bulunuyor.

Hashi, “Bu anlaşma, Eş-Şebab’ın, Etiyopya ve Batı ülkelerinin Müslümanların haklarına zarar verdiğine ilişkin kullandığı söylemi güçlendiriyor. Bu adım, aşırılıkçı grupları güçlendirecek” uyarısında bulunuyor.

Etiyopya ile diplomatik bağların kesilmesinin şaşırtıcı olmayacağını söyleyen Hashi, Somali’nin Afrika Birliği misyonundaki askerlerini çekmesi için Etiyopya’dan talepte bulunabileceğine dikkat çekti.

Hashi ayrıca, “Etiyopya, uzun yıllardır Müslüman denizinde bir Hristiyan adası olarak konumunu korudu ancak Somalililer, topraklarını 500 yıldır savunuyor. Gelecek yüzyılda da bu, böyle olacak” dedi.

Dünya’nın aktardığına göre, Somali Ulusal Üniversitesi’nden Doç. Dr. Abdiaziz Hussein, Somaliland’ın Somali hükümetini görmezlikten gelerek anlaşma yapmasının istikrarsızlığı tetikleyebileceğine dikkat çekti. Hussein, bu durumun Etiyopya ve Somali halkı arasındaki bağlara da zarar vereceğini söylerken, “Somali Meclisi, imzalanan mutabakat zaptını iptal etme ve geçersiz kılma gücüne sahip” dedi.

Hükümetin planının da bu olduğunu belirten Hussein, “Somali komşu ülkelere baskı yaparak Etiyopya’nın geri adım atmasını sağlayabilir. Somali aynı şekilde meseleyi Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin dikkatine taşıma gücüne sahip. Her BM kararının özellikle Somali’nin toprak bütünlüğüne vurgu yaptığı unutulmamalı” şeklinde konuştu.

SOMALİ ETİYOPYA’DAN BÜYÜKELÇİSİNİ GERİ ÇEKTİ

Etiyopya ile Somaliland arasında imzalanan anlaşmanın ardından Somali, anlaşmanın geçersiz olduğunu açıkladı. Mogadişu hükümeti, Etiyopya’dan büyükelçisini de geri çekti.

Somali Hükümet Sözcüsü Farhan Jimale, konu ile ilgili yaptığı açıklamada, 1 Ocak’ta iki taraf arasında imzalanan anlaşmanın reddedildiğini ve Somali’nin egemenlik haklarının ihlali olduğunu söyledi.

Somali’nin Somaliland konusunu önümüzdeki günlerde Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği toplantılarında gündeme getirmesi bekleniyor. Cibuti’nin her iki taraf arasında tansiyonu düşürmek için ara buluculuk faaliyetleri sürüyor.

Somaliland’ın uluslararası alanda birçok ülke tarafından tanınmaması, Etiyopya üzerindeki baskının önümüzdeki günlerde artmasına yol açabilir. İlerleyen zamanda Etiyopya’nın Somaliland’ı tanıması ise iki taraf arasındaki diplomatik krizin askeri bir savaşa dönüşmesine yol açabilir.

Somali, Somaliland’ı kendi toprakları olarak görmeye devam ederken; Etiyopya’nın bu bölgede ekonomik, siyasi ve askeri faaliyetler yürütmesini kendi varlığı için bir tehdit olarak görüyor.

Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği ve ECOWAS gibi kuruluşların da ilerleyen günlerde Somali’nin toprak bütünlüğünden yana tavır koyması bekleniyor. Bu durum, Etiyopya ile Somaliland arasındaki anlaşmayı geçersiz kılabilir.

Somali’nin birliğine, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne bağlı olduğunu açıklayan Türkiye ise Somali ile Somaliland arasındaki anlaşmazlıkların doğrudan müzakereler yoluyla ve Somalililer arasında çözümlenmesi gerektiğini savunuyor.

Etiyopya ile Somaliland arasındaki anlaşmayı endişeyle karşıladığını açıklayan Ankara hükümeti, tüm sorunların Somalilliler arasında çözümlenmesi noktasındaki girişimlere destek vereceğini belirtiyor.

Türkiye