Irak Başbakanı Sudani'nin dengeli dış politikası ve İran ile ilişkiler

Irak Başbakanı Muhammed Şia el-Sudani, İran'a karşı nüanslı bir yaklaşım benimsemek ve dengeli bir dış politika uygulama niyetinde. Bu da onun potansiyel olarak Tahran ile ittifak kurma konusundaki başlangıçtaki endişelerini çürütüyor. Başarısı büyük ölçüde İran ve müttefik milislerin ona bu yönde hareket etme imkanı sağlayıp sağlamayacağına veya aksine Irak'ın daha derin bir şekilde Tahran ve rakipleri arasındaki çatışmaya sürüklenip sürüklenmeyeceğine bağlı olacak.

14/07/2023 19:00 Güncelleme: 10/06/2024 14:25

Yeni hükümetin oluşturulması konusunda bir yıl boyunca yaşanan çıkmazın ardından ve iç Şii siyasi şiddetin ciddi şekilde tırmanmasının ardından, Muhammed Şia el-Sudani geçen yılın sonlarında yeni Irak Başbakanı olarak seçildi.

Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü'nde araştırma görevlisi olan Ansieh Bassiri Tabrizi'ye göre; Batılı başkentlerde yaşanan rahatlama, yeni hükümetin Tahran'a olan potansiyel yakınlığı ve buna bağlı riskler konusundaki endişelerle eşleşti.

Tabrizi; bu tür endişeleri tetikleyen temel faktörün, Sudani'nin adaylığının İran yanlısı Şii grupların oluşturduğu Koordinasyon Çerçevesi tarafından desteklenmesi olduğunu belirtti. Bu gruplar, Mukteda es-Sadr'ın çekilmesiyle birlikte Irak parlamentosunda çoğunluğu koruyordu.

Ayrıca Sudani, işe ilk başladığı günlerde, İran destekli Asaib Ehlil-Hak ve Kata'ib Hizbullah milisleriyle bağlantıları olduğu bilinen İstihbarat Bakanı Naim el-Aboudi ve basın ofisi başkanı Rabee Nader'ı pro-İran olarak görülen iki hükümet yetkilisini atadı.

Sudani'nin geçmişi ne olursa olsun, göreve başladığı dönemde Tahran'a karşı farklı bir yaklaşım benimsedi. Örneğin, Irak Kürt Bölgesi'ne yönelik İran'ın bombalı saldırısını "Irak'ın izni olmadan başlatıldığı" şeklinde sert bir şekilde kınadı.

İran, Mahsa Amini'nin öldürülmesiyle tetiklenen hükümet karşıtı protestoların ardından Kuzey Irak'ta ölümcül sınır ötesi hava saldırılarını yoğunlaşmış, Kürt ayrılıkçı gruplarını göstericileri kışkırtmakla suçlamış ve bu durum İran ile Irak yetkilileri arasında önemli gerilimlere neden olmuştu.

Daha yakın zamanlarda Sudani, İran'a dolar kaçakçılığı yapan tüccarları durdurmak için elit karşıterörizm güçlerini gönderdi. Bu hareket, Irak'ın ABD'nin yeni kısıtlamalarına uymaması durumunda karşılaşabileceği potansiyel cezalar ve Irak dinarının değer kaybına karşı bir arzuyu da içeriyor.

Batılı endişelerine rağmen Sudani'nin göreve başladığı dönemde Tahran'a karşı nüanslı bir yaklaşım benimsemesi, şu ana kadar dengeli bir bölgesel dış politika ile eşleşmişti. Örneğin; başbakan olarak yaptığı ilk yurt dışı gezisi, önceki yönetim tarafından ülkeyle kurulan bağları ve anlaşmaları yeniden teyit ettiği Ürdün'e oldu.

Ayrıca Mart 2019'dan bu yana gelişen Irak-Ürdün-Mısır üçlü iş birliğinin sürekliliğini sağladı. Bu gezi, Sudani'nin Kuveyt'e yaptığı ziyareti takip etti. Sudani, hükümetinin Kuveyt hükümetiyle "gerçek bir ortaklık" kurma niyetini vurguladı.

Sudani ayrıca, Riyad'da düzenlenen Arap-Çin Zirvesi'nin yan etkinlikleri sırasında Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile bir araya geldi ve özellikle ekonomi ve yatırım alanında ikili ilişkileri geliştirmeye hazır olduğunu belirtti. Bu, Irak'ın İran'dan enerji ithalatına olan bağımlılığını azaltmak için bir yol olarak görülen Irak'ı, Suudi Arabistan'ın elektrik şebekesine bağlama konusunu da içeren konuşmaları içeriyor.

Ancak şu ana kadar en çok şaşkınlık yaratan şey, Sudani'nin ABD'ye yönelik tutumu.

Muhammed Şia el-Sudani, 13 Ocak'ta Wall Street Journal'a verdiği röportajda; ABD askerlerinin varlığını savunarak, onların geri çekilmesine veya NATO kuvvetlerinin geri çekilmesine ilişkin bir zaman çizelgesi sunmadı ve "IŞİD'in ortadan kaldırılmasının biraz daha zamana ihtiyaç duyduğunu" savundu, özellikle Suriye sınırında hala faaliyet gösteren hücrelerden kaynaklanan tehdit konusunda.

Sudani'nin İran, ABD ve bölgedeki ülkelerle dengeli yaklaşımı; Irak ekonomisinin istikrarlı hale getirilmesini ve ABD'nin kınama ve baskısından korunmasını sağlamak için daha fazla yardım ve yatırım çekme arzusundan kaynaklanmakta. Ancak planı önemli zorluklarla karşı karşıya kalacak.

Tahran, öncelikle yeni hükümetin adımlarını dikkatle izleyecek ve İran'ın çıkarlarına ve etkisine zarar verebilecek herhangi bir adıma karşı önlem almaya çalışacak.

İran destekli gruplar, özellikle Kata'ib Hizbullah, ABD'nin hala ülkede konuşlu olan çıkarlarına ve personeline yönelik saldırıları tekrar başlatabilir.

Kata'ib Hizbullah'ın siyasi kanadı olan Huqouq Hareketi'nin genel sekreteri, Sudani'nin Irak'taki ABD askeri varlığına destek vermesini eleştirdi ve ondan yabancı güçlerin ülkeden çıkarılması konusunda Irak parlamentosunun kararına uymasını istedi.

Bu zorlukların önünde, Sudani'nin dengeli ajandasını uygulamada ve tüm tarafı dahil etmede başarılı olup olmayacağı veya aksine Tahran ve vekil milislerin planını ele geçirerek Irak'ın tekrar bir çatışma ve tırmanma alanı haline gelme riskini artırıp artırmayacağı henüz görülmeye devam etmekte.

İran İslam Devrimi Amerika Birleşik Devletleri (ABD) DAEŞ Çin Halk Cumhuriyeti Kuveyt