İsrail Orta Doğu'da attığı normalleşme adımları ve bölgede artan nüfuzu

İsrail’in Arap ülkeleriyle olan ilişkileri Mısır ve Ürdün ile sınırlıydı. İsrail, 2020 yılında ise Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Sudan ve Fas ile normalleşme anlaşmasına vardı. Suudi Arabistan ile henüz normalleşme sağlanamadı ancak normalleşme müzakereleri devam ediyor. Peki, İsrail Arap ülkeleri ile neden normalleşmeye çalışıyor?

05/12/2022 16:30 Güncelleme: 10/06/2024 14:27

İsrail, ilk normalleşme adımını Mart 1979’da Mısır ile attı.

Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, Kasım 1977’de İsrail’i ziyaret etti. Enver Sedat’ın İsrail’e gerçekleştirdiği bu ziyaretten bir yıl sonra da İsrail ile Mısır arasında, ABD Başkanı Jimmy Carter gözetiminde Camp David Sözleşmesi imzalandı. Böylelikle Mısır, İsrail’i resmen tanıyan ilk Arap ülkesi oldu.

Camp David Sözleşmesi'nden altı ay sonra İsrail ile Mısır arasında barış antlaşması imzalandı. Antlaşma çerçevesinde İsrail, işgal ettiği Sina Yarımadası'ndan çekildi ve İsrail gemileri Süveyş Kanalı'ndan geçiş hakkı elde etti.

Mısır ile normalleşme adımları Aralık 2019’da yeni bir boyut kazandı. İsrail, Mısır ve Ürdün’e doğalgaz ihracatına başlayacağını açıkladı. İmzalanan anlaşmalar neticesinde İsrail’in Mısır’a 15 yıl içinde 85 milyar metreküp doğalgaz sağlayacağı belirtildi.

Mısır’la atılan normalleşmeden 15 yıl sonra da İsrail, bir başka Arap ülkesi olan Ürdün ile normalleşmeye gitti. Dönemin İsrail Başbakanı İzak Rabin ve Ürdünlü mevkidaşı Abdusselam el-Mecali, 26 Ekim 1994'te Vadi Arabe Barış Antlaşması'nı imzaladı.

Bu antlaşma, İsrail'in en uzun sınırında (yaklaşık 360 kilometre) güvenliği garanti ederken, Ürdün'e Kudüs'teki dini işleri denetleme imkanı verdi.

Temmuz 2022 yılında ise ilk olarak 1994 barış anlaşması müzakereleri sırasında önerilmiş olan “Ürdün Geçidi” projesinin hızlandırılması kararlaştırıldı.

İsrail hükümeti tarafından yapılan açıklamada, “Hükümet bugün, Başbakan Yair Lapid ve Bölgesel İş birliği Bakanı Esawi Frej'in “Ürdün Geçidi” projesinin uygulanmasını hızlandırma önerisini onayladı” denildi.

Proje kapsamında iki ülkenin sınırında bir sanayi bölgesi olacağı, İsrailli ve Ürdünlü girişimcilerin ve iş adamlarının doğrudan iletişim kurmasını sağlayacağı belirtildi.

15 Eylül 2020 tarihinde de İsrail ile Bahreyn arasında “Abraham Anlaşması” imzalandı. Bahreyn tarafından tarihi bir adım olarak nitelendirilen bu anlaşma eski ABD Başkanı Donald Trump’ın ev sahipliğinde Beyaz Saray’da imzalandı. İsrail ile Bahreyn arasında bundan önce de karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmişti.

Bahreyn’in başkenti Manama’da düzenlenen “Refah İçin Barış” çalıştayına İsrailliler de katılmıştı.

Hemen ardından Bahreyn Dışişleri Bakanı Halid bin Ahmed Al Halife, İsrailli eski mevkidaşı Yisrael Katz ile Washington'da bir araya gelmişti.

İmzalanan normalleşme anlaşmasından sonra Nisan 2021’de Bahreyn ve İsrail yeni tip koronavirüs aşılarını karşılıklı tanıyacaklarını açıkladı. İki ülke, aşı yaptıranların karşılıklı tanınarak “yeşil pasaport” verilmesi konusunda anlaşma sağladı.

Daha sonrasında da Bahreyn hava yolları Gulf Air, ülkenin başkenti Manama'dan İsrail'in başkenti Tel Aviv'e doğrudan uçuşlara başladı.

Birleşik Arap Emirlikleri de Beyaz Saray’da Abraham Anlaşması'na imza atan ülkeler arasında yer alıyordu. Yapılan anlaşma ile ilişkileri normalleştiren İsrail ve BAE; tarım, sulama altyapı ve ticaret konularında da mutabakata vardı. İki ülke 2021 yılının ekim ayında da uzay araştırmaları alanında iş birliği yapmak üzere anlaşma sağladı.

Eski ABD Başkanı Donald Trump, “Abraham Anlaşması”nın imzalanmasının ardından anlaşma metnini Twitter hesabından paylaşırken, "İsrail ve BAE arasındaki ilişkilerin tamamen normalleşmesi için anlaşmaya varıldı" ifadelerini kullanmış, "Şimdi buzlar eridi. Şimdi diğer İslam ve Arap ülkelerinin BAE'ni takip edeceğini umuyoruz" değerlendirmesinde bulunmuştu.

Trump’ın bu açıklamasandan sonra 23 Ekim 2020 tarihinde Sudan Dışişleri Bakanlığı; geçici hükümetin, İsrail’le ilişkileri normalleştirme anlaşması imzaladığını açıkladı.

Sudan ile imzalan normalleşme anlaşması ilk olarak ekonomik ve ticari ilişkilerin yeniden kurulmasının ardından da hem bu alanlarda hem de teknoloji, havacılık ve göçle ilgili konularda iş birliği anlaşmaları imzalanması için toplantılar gerçekleştirmesini öngörüyordu.

Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Sudan’ın ardından israil ile normalleşme anlaşmasına varan dördüncü Arap ülkesi ise Fas oldu.

Fas Kralı 6. Muhammed 10 Aralık 2020’de İsrail ile resmi temasların ve diplomatik ilişkilerin en kısa sürede başlayacağını bildirdi. Bunun akabinde de ABD Batı Sahra'da Fas'ın hakimiyetini tanıdı.

Fas ile İsrail arasında 22 Aralık 2020'de diplomatik ilişkilerin normalleştirilmesi kapsamında dört anlaşma imzalandı. Anlaşmada vize muafiyeti, sivil havacılık, su kaynaklarının geliştirilmesi ve yatırım konularına yer verildi.

İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz'ın Fas'a gerçekleştirdiği ziyaret ile birlikte de iki ülke arasında istihbarat, savunma sanayi, güvenlik ve eğitim konularında iş birliği mutabakat zaptı imzalandı.

SUUDİ ARABİSTAN ile İSRAİL ARASINDA NORMALLEŞME SİNYALLERİ

Arap devletlerinin İsrail ile attığı normalleştirme adımlarına Suudi Arabistan’ın da katılacağı söylenmiş, Dönemin Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Al Suud, “Biz barışa bağlıyız, barış bölge için stratejik bir gereklilik. İsrail'le normalleşme de yolun sonunda bunun bir parçası” ifadeleriyle bunu destekleyici sinyaller vermişti.

İsrail ise Suudi Arabistan ile normalleşmek istediğini, “Suudi Arabistan’ın İsrail ile ilişkileri normalleştirecek bir sonraki Arap devleti olmasını umuyoruz” diyerek belirtmişti.

Temmuz 2022’de Riyad yönetimi hava sahasını İsrail uçuşlarına açtı. İsrail Ulaştırma Bakanı Merav Michaeli, “Artık resmiyet kazandı. Suudi Arabistan hava sahasında İsrail uçuşlarına izin verilecek" açıklamasında bulundu.

Suudi Arabistan ve İsrail karşılıklı normalleşme sinyalleri verse de; Riyad yönetimi, “Filistin meselesi çözüme ulaşmazsa normalleşme olmayacağını” söylüyor.

İsrail ise Mısır, Ürdün, Bahreyn, BAE, Sudan ve Fas’ın yanı sıra bölgede Türkiye ile de normalleştirme adımları atıyor.

Ağustos 2022’de ise Eski İsrail Başbakanı Yair Lapid ve Cumhurbaşkanı İzak Herzog, Türkiye- İsrail ilişkilerinde yaşanan normalleşme sürecinin tamamlanmasını sembolize eden büyükelçilerin karşılıklı olarak atanacağını bildirdiler.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzaladığı kararname ile de dört yıl aranın ardından İsrail'e büyükelçi ataması yapıldı. Şakir Özcan Torunlar Tel Aviv'e, Irit Lillian da İsrail’in Türkiye Büyükelçiliği görevine atandı.

İSRAİL NEDEN NORMALLEŞME ADIMLARI ATIYOR?

İsrail, İran’ın Körfez’deki ve Orta Doğu’daki hegemonyasını yıkmak için bölgedeki ülkelerle iş birliği yoluna gidiyor.

İsrail, normalleştirmeye gittiği ülkelerle enerji, teknoloji, sağlık ve güvenlik dahil birçok alanda anlaşmalar imzalayarak İran’a yönelik sağlam adımlar atıyor.

Nükleer silah yapma kabiliyeti olan İran’ı tehdit olarak gören İsrail, Körfez’de kendisine alan açmaya çalışıyor.

Etrafı İsrail, tarafından kuşatılan İran’ı asıl kaygılandıran şey ise Umman, Katar ve Kuveyt’in İsrail ile ilişkilerini normalleştirecek yönde adımlar atabileceği düşüncesi.

Türkiye Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Mısır Suudi Arabistan Donald Trump Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İsrail