Küresel ısınma ve iklim değişikliği çağında aşırı soğuklar nasıl açıklanır?

İklim değişikliği Dünya’da kalıcı değişikliklere sebep olmaya devam ederken yaşanan soğuklar bilim insanlarının ve bu konudaki çalışmaların sorgulanmasına neden oluyor. Peki küresel ısınma ve iklim değişikliği gerçekleşirken sıcak bölgelerde görülen aşırı soğuklar nasıl açıklanabilir?

02/02/2024 13:00 Güncelleme: 02/02/2024 13:40

Mansur Ali Bilgiç

Geçtiğimiz yıllarda, küresel iklim değişikliği ve ısınma gerçekleşmeye devam ederken bir yandan şaşırtıcı soğuk hava akımlarıyla karşılaşıldı.

2021 yılının şubat ayında Kuzey Amerikada yaşanan kış fırtınaları Meksika’ya kadar etkili oldu ve yüzlerce kişinin ölümüne yol açtı.

Fırtına, sıcaklığıyla nam salmış Teksas gibi güneydeki eyaletlerde düşük sıcaklık rekorları kırılmasına, ilk defa soğuk uyarısı verilmesine ve milyarlarca dolarlık altyapısal zararlara yol açtı. 2024 yılının ocak ayında da benzer bölgelerde tarihi dip sıcaklıklara tanıklık edildi.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, KIŞ MEVSİMİNİN YOK OLMASI ANLAMINA GELMİYOR

“İklim değişikliği” terimi, kimi zamanlarda halk dilinde yanlış olarak “küresel ısınma” ile eş anlamlı kullanılıyor. Buradan doğan yanlış anlaşılmalar küresel sıcaklık rekorlarının kırılmasına yol açan iklim değişikliğinin yakın zamanda kış konseptini ortadan kaldıracağı inancına sebep oluyor.

İklim değişikliği, bir bölgede veya Dünya’nın tamamında yaşanan iklimin uzun dönemli olarak değişmesi anlamına geliyor. Bir döngü halinde ilerleyen ve doğal olan iklim değişikliği, insan aktiviteleriyle hızlandırılarak ani değişikliklere ve zararlara sebep oluyor.

Küresel ısınma ise salgılanan sera gazlarının atmosfere yerleşerek Dünya’nın yüzeyinden yansıyan Güneş ışınlarının atmosfer dışına çıkmasını engellemesi ve sıcaklığı arttırması anlamına geliyor. İklim değişikliğini hızlandıran beşeri faktörler arasında önemli bir yer tuttuğu için sıklıkla kullanılan bu terim, zaman zaman yanlış olarak “iklim değişikliği”nin yerini tutacak şekilde kullanılıyor.

Bilim insanları, kışların iklim değişikliği nedeniyle küresel olarak daha ılıman geçtiğini söylüyor. 100 bin yıllık kayıt tarihinde karşılaşılan en sıcak yıllar son birkaç yıldır gerçekleşiyor. 2023 yılı “kaydedilen en sıcak yıl” ünvanıyla listeye birinci sıradan girerken onu 2016 ve 2020 yılları takip ediyor.

2023 yılının eylül, ekim, kasım ve aralık aylarında da sıcaklık rekorları kırıldı. Bu aylarda sonbahar ve kış mevsimlerini yaşayan Kuzey Yarım Küre’de bu mevsimler normalden daha ılıman gerçekleşti. Bilim insanları, kış mevsimi kısalırken yaz mevsiminin uzadığına dikkat çekiyor.

Kış mevsimi ve soğuk hava şartları yaşanan iklim değişikliğinden zarar görse de varlığını sürdürmeye devam ediyor.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KIŞ FIRTINALARININ YAYILMASINA NEDEN OLUYOR

İklim değişikliğinin soğuk hava olaylarının yayılmasına sebebiyet verme biçimini anlamak için “kutup girdabı” ve “kutup jet akımı” adı verilen olayların incelenmesi gerekiyor.

Kutup girdabı, Dünya yüzeyinden yaklaşık 50 kilometre yukarıda gerçekleşen ve kış aylarında sürekli olan bir hava akımıdır. Girdap hızlarının saatte 240 kilometreye ulaştığı görülür.

Kutup jet akımı ise kutup girdabindan daha alçakta, Yeryüzü’nden yaklaşık 15 kilometre yukarıda, menderes şeklinde batıdan doğuya esen rüzgarlara verilen isimdir. Bu rüzgarlar Kuzey Kutbu'ndan inen soğuk hava kütleleri ile tropik bölgelerden yükselen sıcak havanın birleşmesiyle oluşur ve saatte 300 kilometreyi aşan hızlara ulaşabilir.

Kutup girdap akımı güçlü olduğunda Kutup Dairesi’ni çevreleyen jet akımı da güçlü olur. Kutup Dairesi ile dışarısı arasındaki sıcaklık farkı fazlayken akımlar güçlü olur ve girdap dağılmaz.

Bu fark azaldığında kutup girdabı zayıflar ve dağılır. Kutup girdabının dağılması jet akımının da düzensizleşmesine yol açar. Düzensiz bir jet akımı, soğuk hava akımlarının ekvator çizgisine doğru, sıcak hava akımının da kutuplara doğru hareket ettiği anlamına geliyor.

Nature dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre, 1979-2021 arasındaki dönemde Kuzey Kutbu (Arktik bölgesi) dünyanın geri kalanından yaklaşık 4 kat daha hızlı bir şekilde ısındı. Bu ısınma, Arktik ile Yengeç Dönencesi arasındaki farkın azalmasına yol açıyor ve dolayısıyla jet akımı düzensizleşiyor. Böylelikle ortalama bir sezonda soğuk havaya çok fazla maruz kalmayan Meksika gibi bölgelere kutup ikliminden esintiler ulaşabiliyor.

İklim değişikliği, bu fenomenin ana sebebi olmasa da ortaya çıkma nedenlerinden birini teşkil ediyor. 2021 yılında Judah Cohen’in Science dergisinde yayımlanan makalesinde bu iki olay arasındaki ilişki ortaya koyulmuştu.

Sonuç olarak iklim değişikliği her ne kadar Dünya'nın genel olarak ısındığına, kış aylarının kısaldığına ve ılımanlaştığına işaret etse de kış mevsimini henüz ortadan kaldırmadı. Buna ek olarak iklim değişikliğinin 2021'de Teksas'ta görülen soğuk fırtınaları gibi aşırı soğuk olaylarına sebep olabildiği de gerçekleştirilen araştırmalarca tescillendi.

İklim Değişikliği Dünya